De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor verstoringen van de stofwisseling van vitamine B12 (cobalamine) bij honden en katten. Meestal gaat het om een tekort aan vitamine B12. Hier zijn meerdere oorzaken voor, waaronder chronische maag-darm aandoeningen en erfelijk defecten in de opname van cobalamine.
In de praktijk wordt het meten van vitamine B12, vaak in combinatie met foliumzuur (vitamine B11), routinematig uitgevoerd. Het interpreteren van de resultaten en het opsporen en behandelen van de oorzaak wordt echter niet altijd volledig correct uitgevoerd.
In dit artikel lees je meer over vitamine B12 tekort en het bloedonderzoek bij honden en katten.
Vitamine B12
Vitamine B12, ook bekend als cobalamine, is een belangrijke vitamine voor honden en katten. Net zoals de andere B-vitamines, is vitamine B12 een wateroplosbare vitamine.
Cobalamine wordt uitsluitend gesynthetiseerd door bepaalde micro-organismen zoals bacteriën. Dat maakt vitamine B12 uniek onder de vitaminen. In de dikke darmen (colon) van honden en katten leven bepaalde bacteriën die deze belangrijke vitamine kunnen aanmaken. Echter wordt vitamine B12 in het laatste deel van de dunne darmen (ileum) opgenomen. Dit is geïllustreerd in de onderstaande afbeelding. Dit maakt vitamine B12 een essentiële vitamine voor honden en katten. Dat betekent dat zij deze vitamine via de voeding binnen moeten krijgen.
Lees meer over vitamine B12, de voeding en de stofwisseling in het artikel ‘Vitamine B12 (cobalamine)‘.
Oorspronkelijke afbeelding van Veteriankey.com, aangepast door Huidadvies voor Dieren (vertaling naar NL). Bron: https://veteriankey.com/digestive-system/
Wat doet vitamine B12 in het lichaam?
Vitamine B12 is in vrijwel alle cellen in het lichaam belangrijk voor de goede werking van twee ‘intracellulaire’ enzymen: methionine synthase en methylmalonyl‐CoA mutase. Beide enzymen zijn essentieel voor normale stofwisseling en het behouden van de celhomeostase. Vitamine B12 is ook betrokken bij de energieproductie in het lichaam. Daarnaast is vitamine B12 belangrijk bij ondersteuning van het immuunsysteem, hartvaatstelsel, zenuwstelsel, mentale gezondheid en huid, haren en nagels. Je leest hier meer over in het artikel ‘Vitamine B12 (cobalamine)‘.
Bij de stofwisseling van vitamine B12 zijn een aantal belangrijke factoren en stappen betrokken. Na de inname via de voeding, zal vitamine B12 opgenomen moeten worden in het lichaam. Daar wordt het getransporteerd naar cellen waar het voor diverse doeleinden gebruikt wordt, zoals DNA-synthese, de aanmaak van rode bloedcellen en de werking van het zenuwstelsel. Vitamine B12 wordt voornamelijk opgeslagen in de lever. De voorraad die daar wordt aangelegd, kan voldoende zijn voor enkele jaren!
Al het overtollige vitamine B12 wordt via gal in de darmen en uiteindelijk in de ontlasting uitgescheiden. Een kleine hoeveelheid wordt uitgescheiden via de urine.
Tekort aan vitamine B12 (vitamine B12-deficiëntie)
Vitamine B12 speelt een cruciale rol bij het gezond functioneren van het lichaam en belangrijke processen.
De meeste dieren met een vitamine B12-tekort kampen met een onderliggende aandoening die de opname ervan hindert. Het is ook mogelijk dat de voeding onvoldoende vitamine B12 bevat (niet eerder beschreven in literatuur) of dat er sprake is van een verhoogd verbruik. Chronische stress is daar een voorbeeld van.
Symptomen vit B12 tekort
- Lusteloos
- Weinig energie
- Slechte vachtconditie (droog, dof)
- Braken
- Diarree
- Verminderde eetlust of stoppen met eten (anorexie)
- Vermageren en afvallen
- Neurologische symptomen (zwakte, aanvallen, incoördinatie)
- Groeiachterstand in pups en kittens
- Bloedarmoede (anemie)
Veel honden en katten met een vitamine B12 tekort zijn lusteloos en hebben weinig energie. De vacht kan droog, dof en van slechte kwaliteit zijn. Andere symptomen zijn maag-darm klachten zoals braken en diarree, verminderde eetlust of stoppen met eten (anorexie) en gewichtsverlies. Neurologische symptomen zoals (spier)zwakte, incoördinatie en zelfs (epileptiforme) aanvallen. Bij groeiende puppies en kittens kan een groeiachterstand gezien worden.
Dit zijn allen geen specifieke symptomen van een vitamine B12 tekort. Het zijn ‘vage’ klachten die bij veel gezondheidsproblemen gezien kunnen worden.
Oorzaken vit B12 tekort
- Deficiënte voeding
- Verhoogd verbruik
- Alvleesklierprobleem, bv exocriene pancreas insufficiëntie (EPI) of pancreatitis
- Dysbiose van darmflora in dunne darmen (SIBO)
- Problemen met opname (malabsorptie), vaak erfelijk
- Inflammatory Bowel Disease (IBD)
- Lymfoom (vorm van kanker in de darmen)
- Overige chronische maag-darm ziekten met ontstekingen en beschadigingen van de darmwand (hevige voedselallergie, Giardia of parvo infectie)
- Bij de kat: minder of niet eten
- Leverproblemen, bv cholangitis (galgangontsteking) en cholangiohepatitis (ontsteking van de galgangen en lever), m.n. bij katten
- Bij de kat: hyperthyreoïdie
Er zijn meerdere ziekten die leiden tot een verminderde opname van vitamine B12, waarbij het op diverse punten mis kan gaan. Dit is geïllustreerd in afbeelding (B). In rode letters zie je welke ziekten op welk stukje van de opname van vitamine B12 invloed hebben.
In afbeelding (A) kun je zien hoe vitamine B12 via ‘intrinsieke factor’ (IF) in de darmcel wordt opgenomen en vervolgens gebonden aan transcobalamine II in de bloedbaan terecht komt. Er zijn diverse gezondheidsproblemen waardoor de opname van vitamine B12 niet goed verloopt of onmogelijk is. Dit leidt tot een tekort aan vitamine B12 in het bloed, cellen of weefsels.
Bron en copyright: Kather S, Grützner N, Kook PH, Dengler F, Heilmann RM. Review of cobalamin status and disorders of cobalamin metabolism in dogs. J Vet Intern Med. 2020 Jan;34(1):13-28. doi: 10.1111/jvim.15638. Epub 2019 Nov 23. PMID: 31758868; PMCID: PMC6979111
Bij honden met EPI (alvleesklierprobleem) is er te weinig IF waardoor er te weinig vitamine B12 vanuit de voeding in de bloedbaan terecht komt. Bij een dysbiose van de darmflora in de dunne darmen (SIBO) is er een verhoogd verbruik van vitamine B12.
Chronische en ernstige aandoeningen van het laatste deel van de dunne darm kunnen de opname verhinderen door bijvoorbeeld ontstekingen en beschadigingen van de darmwand. Dit zien we o.a. bij Inflammatory Bowel Disease (IBD) en lymfoom. Maar het is ook mogelijk bij hevige of chronische parasitaire ziekten (Giardia, parvovirus).
Er zijn ook erfelijke ziekten die goede opname van vit B12 verhinderen. Bijvoorbeeld intestinale cobalamine malabsorptie (ICM) ziekte bij de Border Collie, Beagle, Shar-Pei, Duitse Herder, Staffordshire bullterriër en Schnauzer (middenslag)(zie ook de website van Dier & Recht). Via een DNA test kan de diagnose bevestigd worden bij Border Collies, Beagles en Komondor. Hieronder lees je meer over de erfelijke aandoeningen.
Er zijn een aantal hondenrassen waarbij een vitamine B12 tekort vaker wordt gezien (predispositie), zoals Duitse Herder (USA), Shar-Pei (USA), Staffordshire Bull Terrier (UK) en windhonden (USA). Dit verschilt echter wel per geografisch gebied. Het is niet bekend welke hondenrassen in NL of België hier mogelijk gevoeliger voor zijn.
Katten lijken gevoeliger voor een vitamine B12-tekort, en dit tekort kan zich vrij snel ontwikkelen. Dit komt doordat katten een beperkte opslagcapaciteit hebben voor vitamine B12 en de vitamine een relatief korte halfwaardetijd heeft in hun lichaam. Hierdoor kunnen ze sneller symptomen van een tekort vertonen als ze niet voldoende vitamine B12 binnenkrijgen via hun dieet of absorberen vanuit hun voeding. Bij zieke katten die weinig of niet eten, kan dit de oorzaak zijn van een lage vit B12 waarde in het bloed.
Erfelijke aandoeningen
Bij bepaalde hondenrassen is een genetische aanleg voor vitamine B12-tekort vastgesteld of wordt deze vermoed. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Border Collie, Australische Herder, Riesenschnauzer, Beagle en Shar-Pei. Bij deze honden is er sprake van een ‘erfelijke of selectieve stoornis in de stofwisseling van cobalamine‘. Dit is een vrij zeldzame aangeboren aandoening.
Bij sommige van deze rassen is een genetisch defect vastgesteld. Dit is een mutatie van de cubam receptor. Hierdoor ontstaan een verminderde opname van vitamine B12, we noemen dat cobalamine malabsorptie. De opname van vit B12 is onderdeel van de stofwisseling van cobalamine.
Genetische aanleg voor vit B12 tekort
Vergeleken met de andere hondenrassen wordt een erfelijk vitamine B12 tekort het meest gezien bij de Shar-Pei. De symptomen bij dit ras zijn voornamelijk maag-darmkanaal gerelateerd zoals braken, diarree en afvallen. Neurologische symptomen (aanvallen) worden daarentegen niet vaak gezien bij de Shar-Pei met vit B12 tekort.
Bij de Riesenschnauzer is aangetoond dat de expressie van het cobalamine-IF-receptor complex ontbreekt. Mensen met dit probleem hebben het zeldzame Imerslund-Gräsbeck syndroom (IGS). Omdat het een aangeboren afwijking is, zien we al bij hele jonge honden ziekteverschijnselen. Symptomen van het IGS zijn wisselende diarree, achtergebleven groei, vermagering en verminderde eetlust. Sommige honden hebben ook wisselend last met slikken. Dit kan na het eten of drinken gezien worden.
Bij de Border Collie komt EPI vaker, wat ook kan leiden tot een vitamine B12 tekort. Bij een genetische aanleg bij Border Collies kunnen we in vergelijking met de andere rassen pas wat later klachten zien, bij jongvolwassen honden i.p.v. pups.
Bij Beagles met erfelijke cobalamine malabsorptie is voor het eerst degeneratieve leverziekte beschreven. Daarnaast lijken Beagles met een vitamine B12 tekort ook gevoeliger voor infecties door een verlaagde afweer.
Bij Laboklin kan voor de Beagle, Komondor en Border Collie een DNA-test aangevraagd worden. De test kost zo’n €65 en vind je onder de naam “Imerslund-Gräsbeck syndroom (IGS)”.
Bloedonderzoek vitamine B12
Bij honden en katten kunnen we net zoals bij mensen het vitamine B12 gehalte in het bloed bepalen. Echter zegt deze waarde lang niet altijd wat over de vitamine B12 status op celniveau (in de cellen). Bij mensen wordt daarom ook vaak gekeken naar de homocysteïne en methylmalonzuur (MMA) waarden. Beide stoffen kunnen helpen bij het opsporen van een functioneel tekort aan vitamine B12, zelfs wanneer de bloedwaarde van vit B12 normaal lijkt. Helaas zijn deze waarden bij honden en katten niet standaard of even makkelijk beschikbaar.
Het is sinds enige tijd mogelijk om de MMA waarde in het bloed te bepalen (bv bij IDEXX). Echter is dit een kostbaar bloedonderzoek (>200 euro) en lastiger uit te voeren (monster moet ingevroren worden). Daarom zijn we in de praktijk vaak gebonden aan het vitamine B12 gehalte in het bloed.
Als we kijken naar de vitamine B12 status, dan zijn er vier situaties te onderscheiden:
Deficiëntie: Een onmeetbare vitamine B12 concentratie in het bloed (bv <33 pmol/L) én een MMA concentratie boven het referentie-interval (RI)*
Subnormaal (hypocobalaminemie): Vitamine B12 concentratie tussen de ondergrens van kwantificatie van de test en de ondergrens van het RI
→ tussen 33 pmol/L en 172,65 pmol/L (IDEXX Lab)Normaal**: Vitamine B12 concentratie binnen het RI voor gezonde honden en katten
→ tussen 172,65 – 599,09 pmol/L (IDEXX Lab)Overmaat aan vit B12 (hypercobalaminemie): Vitamine B12 concentratie boven het normale RI
→ >599 pmol/L (IDEXX Lab)
Dit is geïllustreerd in onderstaande afbeelding.
** Hoewel het referentie-interval is vastgesteld op 172,65 – 599 pmol/L wordt er geadviseerd om vitamine B12 te supplementeren bij waarden onder de 295,2 pmol/L ! Dit is dus bij bijna de helft van de waarden in het normale gebied. Niet elke dierenarts is op de hoogte van dit advies, al geeft het Idexx laboratorium wel een notitie waarin staat cobalamine-suppletie in het laag-normale gebied overwogen moet worden.
* Bij bloedonderzoek heeft elke parameter een referentiewaarde, ook wel normaalwaarde of referentie-interval (RI) genoemd. Deze waarde geeft het bereik aan waarin de bloedwaarden van een gezonde dieren meestal vallen. Wanneer een gemeten waarde buiten dit bereik valt, wordt deze beschouwd als afwijkend, wat kan wijzen op een gezondheidsprobleem. De waarde is dan te hoog of te laag. Referentiewaarden verschillen sowieso per parameter maar variëren ook per laboratorium. De testmethode, apparatuur en de populatie waarop de waarden zijn gebaseerd bepalen de referentiewaarden.
Hypocobalaminemie en cobalamine deficiëntie
Van oudsher hebben we het over een tekort als de gemeten waarde lager is dan het referentie-interval. Een aantal jaren geleden (2019) is er een review gepubliceerd waarin de auteurs een onderscheid tussen hypocobalaminemie en een ware cobalamine deficiëntie introduceerde.
Om dit onderscheid te maken, is het wel noodzakelijk dat de MMA waarde bepaald wordt. Hieronder lees je meer over dit stofje.
Vanzelfsprekend zullen we bij honden en katten met een vitamine B12 tekort dit belangrijke vitamine moeten bijgeven (supplementeren). Onderaan het artikel lees je daar meer over. Het is echter ook heel belangrijk dat de oorzaak van het vit B12 tekort wordt opgespoord en vervolgens behandeld wordt.
Daarnaast is het advies om bij dieren met vit B12 waarden in het laag-normale gebied (<295 pmol/L) óók te behandelen met vitamine B12.
Methylmalonzuur (methylmalonic acid, MMA)
Bij een (intracellulair) tekort aan vit B12 kan het enzym methylmalonyl-CoA mutase niet goed werken en het gehalte van MMA in de cellen (en later het bloed) toenemen. Vooral snel delende cellen zijn gevoelig voor lage vit B12 concentraties, zoals darmcellen en voorlopers van rode en witte bloedcellen.
Methylmalonzuur is dus een nuttige marker voor vitB12 tekort op celniveau. Een dergelijk tekort ontstaat als vitamine B12 niet goed opgenomen kan worden (dat noemen we malabsorptie). Bij langdurige problemen met de opname van vitB12, zal ook de voorraad in de lever uitgeput worden. Het resultaat is dat er te weinig vitamine B12 in het bloed, lichaam en de cellen aanwezig is. Bij mensen kan er ook een intracellulair tekort aan vit B12 ontstaan door gebrekkig transport van cobalamine. Dit is bij honden of katten nog niet beschreven.
Bij honden zien we dat de MMA waarden significant hoger zijn bij honden met subnormale vit B12 waarden vergeleken met honden met normale vit B12 waarden. Bij de Shar-Pei kan de MMA waarden wel 10x zo hoog zijn vergeleken met andere hondenrassen met te lage vitamine B12 waarden. Bij katten met een erg lage vit B12 concentratie zien we zelfs een extreem hoge MMA waarden, tot wel 50x zo hoog als de normale MMA waarde.
Bij zowel honden als katten kan de vit B12 te laag zijn terwijl de MMA binnen de referentiewaarden valt. In deze groep wijst het te lage vit B12 waarde op een uitputting van de reserves. Later zal er ook een tekort in de cellen gezien worden. Dan pas stijgt MMA. Andersom kunnen we ook zien dat vit B12 normaal is en MMA te hoog. Dit zien we bij zo’n 12% van de honden (met chronische darmziekte).
Naast een tekort aan vit B12 zijn er meer oorzaken voor een stijging van MMA, zoals nierfalen, SIBO en afwijkingen van de activiteit van het enzym methylmalonyl-CoA mutase in de lever. Bij uitdroging en bloedverlies daalt ook het plasma volume waardoor de MMA waarde hoger kan zijn.
Overmaat aan vit B12
Vroeger werd een te hoge vitamine B12 waarde vaak genegeerd. Het zou namelijk niet wijzen op een onderliggend probleem of ziekte. Echter blijkt uit recent onderzoek bij mensen dat het kan wijzen op diverse ziekten.
Een te hoge vitamine B12 waarde bij katten kan gezien worden bij leverproblemen en neoplastische ziekte (Trehy et al. 2014). Een neoplastische ziekte is een ziekte waarbij abnormale groei van cellen tumoren vormen. Voorbeelden zijn een (kwaadaardige) tumor van alvleesklier, een (goedaardige) cysteuze tumor van de galgangen en lymfoom.
Bij honden komt een te hoge vitamine B12 waarde (hypercobalaminemie) niet vaak voor. Uit één studie blijkt dat 73% van de honden met hypercobalaminemie symptomen van chronische darmziekte had. In meer dan 80% van deze honden kon echter een neoplastische ziekte niet worden uitgesloten.
Bij het beoordelen van de vitamine B12 status i.h.k.v. hypercobalaminemie is het wel belangrijk dat de hond of kat niet eerder behandeld is met vitamine B12 (injecties of tabletten). Dit zou namelijk ook voor een te hoge waarde kunnen zorgen.
Behandeling van vit B12 tekort
Vitamine B12 speelt een belangrijke rol bij diverse processen in het lichaam. Het is belangrijk om dieren met een vitamine B12 tekort (hypocobalaminemie, cobalamine deficiëntie) én dieren met laag-normale waarden extra vit B12 toe te dienen.
Vitamine B12 supplementeren kan via injecties of tabletten. Er wordt meestal gekozen voor cyanocobalamine (synthetische vorm) als oraal supplement, omdat het makkelijk verkrijgbaar (zonder recept) en relatief goedkoop is. De laatste jaren is het gebruik van methylcobalamine en adenosylcobalamine toegenomen. Dit zijn de biologisch actieve vormen van vitamine B12 en zijn direct beschikbaar in het lichaam. Voor de injecties wordt vaak hydroxocobalamine gekozen.
Hoewel een vitamine B12 tekort vaak voorkomt, zijn er niet heel veel studies over de dosering en beste manier van toediening (injectie of oraal). Voor lange tijd werd gedacht dat orale supplementatie geen effect had en niet zinvol was. Recente studies suggereren echter dat het even effectief is als behandeling met injecties.
Orale behandeling (tabletten)
Gedurende 12 weken dagelijks vitamine B12 geven, vervolgens stoppen en dan opnieuw de waarden in het bloed meten. Dit laatste wordt meestal tussen de 1-4 weken ná de laatste tablet gedaan.
In tussentijd wordt er meestal ook een behandeling ingesteld voor het onderliggende probleem waardoor het vit B12 tekort is ontstaan. Meteen levenslang vitamine B12 bijgeven is een beetje kort door de bocht en lang niet altijd nodig. Meten is weten!
PAS OP! Omdat er geen speciale vitamine B12 tabletten voor dieren bestaan, worden humane tabletten voorgeschreven. Via de drogist en het internet kun je natuurlijk ook zelf vitamine B12 tabletten bestellen. Ik raad dit niet aan omdat veel vit B12 tabletten in de vorm van zuigtabletten worden verkocht. Hier zitten xylitol of andere stofjes in die voor dieren giftig kunnen zijn. Kies je hier wel voor, zorg dan dat je normale capsules of tabletten koopt zónder giftige stofjes voor jouw huisdier!
Parenterale behandeling (injecties)
Gedurende 10 weken wordt jouw huisdier met onderhuidse injecties behandeld. Soms kun je dit zelf doen na duidelijke instructies van de dierenarts. De eerste 6 weken wordt er 1x per week een injectie gegeven. Vervolgens wordt er één maand na de laatst gegeven injectie nog één injectie toegediend. De vitamine B12 waarde in het bloed wordt dan weer één maand ná de laatste injectie bepaald.
In onderstaande illustratie zie je het behandelschema van beide behandelingen.
