Steriele talgklierontsteking
Honden hebben over het hele lichaam in de lederhuid (dermis) talgklieren. Deze klieren maken talg aan om de huid en haren vet en soepel te houden. In het talg zitten ook bouwstenen die nodig zijn voor goede werking van de huidbarrière, een onderdeel van de huidafweer. Daarnaast heeft talg ook antibacteriële en antischimmel eigenschappen. Kortom: de talgklieren zijn belangrijk voor een gezonde huid- en vacht. Ontstekingen van de talgklieren kunnen dan ook voor vacht- en huidproblemen zorgen.
Naast een overactiviteit van talgklieren en talgkliertumoren, bestaat er ook een immuun gemedieerde aandoening van de talgklieren. Deze ziekte noemen we sebaceous adenitis. Een ander woord voor is steriele talgklierontsteking.
Het is niet bekend waarom de talgklieren door het afweersysteem aangevallen worden en ontstoken raken. De precieze oorzaak is dus niet bekend. Deze ziekte werd in het verleden bij de keratinisatie-stoornissen ingedeeld. Dat zijn problemen met de verhoorning en vorming van de opperhuid. Maar uit onderzoek blijkt dat de talgklieren ontstoken raken door een immuungemedieerde reactie van het lichaam. Uiteindelijk leidt deze reactie en ontstekingen tot vernietiging van de talgklieren.
Sebaceous adenitis komt regelmatig voor. Het wordt vaker bij bepaalde hondenrassen gezien en symptomen ontstaan vaak op jonge tot middelbare leeftijd. Bij Standaard Poedels en Akita’s lijkt er sprake te zijn van een genetische component (verdenking op recessieve overervering). Andere rassen met een predispositie zijn Hongaarse Vizsla en Samojeed. De laatste jaren zien we deze huidaandoening ook regelmatig bij Poedel-kruisingen (bv. Labradoodle of Goldendoodle).
Bij steriele talgklierontsteking (sebaceous adenitis, SA) maken we tegenwoordig ook een onderscheid tussen ‘primaire sebaceous adenitis‘ en ‘secundaire sebaceous adenitis‘. De primaire SA is de aandoening zoals hierboven beschreven. Bij secundaire SA is er een andere oorzaak die voor ontsteking en verwoesting van de talgklieren zorgt. In de praktijk zie ik veel allergische honden (met atopische dermatitis) waarbij het afweersysteem langdurig afwijkend werkt waardoor er uiteindelijk symptomen van sebaceous adenitis (secundair) kunnen ontstaan. Een groot deel van de honden reageert helaas ook niet zo goed op de traditionele behandelingen.
Symptomen van sebaceous adenitis
- Overmatige schilfering
- Haaruitval
- Huidinfectie met (gele) korstjes en jeuk
- Folliculaire casts
- Doffe, droge vacht
- Verlies van krullen
- Roodheid van de huid
- Oorontsteking
Meeste honden met sebaceous adenitis hebben milde tot ernstige schilfering van de huid. De schilfers worden vooral op de rug, nek en bovenop de kop gezien. Andere voorkeursplekken zijn oren (met name de oorschelp) en staart. De huidklachten kunnen lokaal voorkomen, maar ook uitbreiden over meerdere plekken op het lichaam of over het gehele lichaam. Honden met sebaceous adenitis hebben ook regelmatig een oorontsteking.
Bij langharige honden zien we dat de schilfers ook goed blijven plakken aan de huid en vacht. Hierdoor lijkt het vaak alsof de hond kaal begint te worden. De vacht ziet er ook droog en dof uit. Honden met krullen verliezen de krul en krijgen steile haren. Andere honden krijgen een dunne plukkerige vacht en haaruitval. Bij hevige en uitgebreide ziekte of bijkomende huidinfecties zien we ook gele korstjes, (rode) bultjes of pukkeltjes op de huid. Dikwijls verliest de hond ook veel haren, soms in plukjes. Aan de plukjes haren kunnen we een soort korstvorming zien. Dit noemen we ‘folliculaire casts‘. Dat zijn haren met een kring van vuil en talg bij de haarwortel. Dit is een vrij kenmerkend symptoom van sebaceous adenitis. Het wordt maar bij weinig andere huidafwijkingen gezien. In het artikel ‘Folliculaire casts‘ lees je hier meer over.
Bij kortharige rassen zien we vaak een ander klinisch beeld. De klachten ontstaan vaak acuut en zijn heftig. Ze kunnen sloom en kreupel zijn of koorts hebben. De eerste symptomen zien we vaak op jonge leeftijd (in het eerste levensjaar). Net zoals langharige honden, kunnen kortharige rassen last hebben van overmatige schilfering. De schilfers zijn vaak fijn en liggen los in de vacht. Ze ontwikkelen kringen met kale plekken alsof de vacht is aangevreten door motten (zie foto). Daarnaast zien we ook roodheid van de huid (erytheem), schaafplekken en zweren (erosies en ulcers) en littekenvorming. Enkele dierendermatologen zijn van mening dat sebaceous adenitis bij kortharige rassen zoals de Vizsla werkelijk een uiting is van ‘exfoliatieve cutane lupus erythematosus‘ (ECLE). Veel van deze honden zijn erg ziek en reageren niet op de klassieke behandeling van sebaceous adenitis. Daarom worden ze vaak ingeslapen. Voor ECLE bij de Duitse Staande korthaar en Vizsla bestaat overigens een gentest. Als de biopten (zie hieronder) geen uitsluitsel geven, kan deze gentest mogelijk nog helpen in het onderscheid te maken.
Diagnose
De diagnose wordt gesteld op basis van het klinische beeld en weefselonderzoek van huidbiopten (histopathologie). Het is belangrijk om andere ziektes die een dezelfde symptomen veroorzaken uit te sluiten. Denk hierbij aan primaire seborroe en oorzaken van secundaire seborroe (hormonale aandoeningen, oppervlakkige bacteriële huidinfectie, demodex mijten).
Het weefselonderzoek van de huid noemen we dermato-histopathologie. Hierbij wordt er gekeken naar alle structuren van de huid en reactiepatronen. Huidbiopten worden meestal onder narcose genomen. De dierenarts neemt hierbij van meerdere stukjes huid (opperhuid, lederhuid en onderhuid) monsters van ongeveer 6-8 mm in diameter. De huid wordt gesloten met enkele uitwendige knoophechtingen. De biopten worden naar een extern laboratorium opgestuurd. Bij voorkeur naar een patholoog (dierenarts-specialist) met ervaring in dermatohistopathologie. De patholoog zal in het rapport zijn bevindingen delen en een conclusie. De diagnose wordt uiteindelijk door de dierenarts of dermatoloog gesteld.
Behandeling
De behandeling van sebaceous adenitis bestaat uit meerdere pijlers en is in principe levenslang. De aandoening valt niet te genezen omdat de precieze oorzaak niet bekend is. Zonder behandeling zal het afweersysteem de talgklieren blijven aanvallen en voor ontstekingen en klachten zorgen. Omdat de aandoening niet te genezen is, is de behandeling levenslang.
De belangrijkste pijlers van de behandeling zijn:
- Immuun modulerende medicijnen (ontstekingsremmers)
- Huidverzorging
Omdat elke hond weer anders is, bestaat er geen ‘standaard protocol’. We maken wel een onderscheid tussen de opstartfase en onderhoudsfase. In de opstartfase (eerste 2-3 maanden) zullen we op verschillende vlakken moeten behandelen. Bij de onderhoudsfase zijn de klachten onder controle na de opstartfase en ga je de grens opzoeken. Dat betekent dat we de medicatie en/of huidverzorging gaan afbouwen naar een punt waarbij we zo min mogelijk nodig hebben maar de klachten nog wel onder controle zijn.
Meeste honden hebben ontstekingsremmende medicatie én huidverzorging nodig. Er zijn ook honden die alleen in de eerste 6-8 weken na het stellen van de diagnose huidverzorging naast de medicatie nodig hebben, daarna werkt de medicatie goed en is huidverzorging nagenoeg niet nodig. Een enkele hond doet het super op alleen huidverzorging.
Ontstekingsreactie remmen
Om de ontsteking gericht op de talgklieren te remmen en verergering te voorkomen, wordt meestal het medicijn Cyclosporine voorgeschreven. Soms worden andere immuun modulerende medicijnen zoals corticosteroïden of Apoquel ingezet. In het artikel ‘Cyclosporine (ciclosporine)‘ lees je meer over dit medicijn. Het is een traagwerkend medicijn waarbij het optimale effect meestal pas na 4-6 weken zichtbaar is. Als het medicijn aanslaat, is het advies om vervolgens af te bouwen naar de laagst mogelijke effectieve dosering. Dit is meestal de helft van de startdosering (per dag). Het is ook mogelijk om de frequentie af te bouwen, bv naar om de dag of 2x per week. Dan wordt wel de startdosering (5 mg/kg) aangehouden.
Naast deze medicatie wordt er vaak ook essentiële vetzuren zoals omega 3 en 6 vetzuren geadviseerd. Omega 3 vetzuren staan bekend om hun ontstekingsremmende werking. Omega 6 vetzuren zijn erg belangrijk voor de huidbarrière. In meeste gevallen bevat het dieet van de hond al voldoende omega 6 vetzuren. Het is daarom het advies om alleen omega 3 vetzuren bij te geven via een supplement. Helaas is de ontstekingsremmende werking niet krachtig genoeg dat we het als ‘monotherapie’ kunnen inzetten. We gebruiken het dus als aanvullende behandeling. De toevoeging van omega 3 vetzuren naast cyclosporine (of Apoquel) kan er bovendien ook voor zorgen dat er minder medicatie nodig is (‘drug sparing effect’).
Niet elk supplement met omega 3 vetzuren is geschikt. Het (ontstekingsremmende) effect wordt bepaald door o.a. de dosering en ingrediënten van het supplement. Kies altijd voor een supplement met EPA, DHA én vitamine E, bijvoorbeeld PUUR omega-3 capsules.
Een hond van 10 kg moet er eigenlijk tenminste 700 mg EPA + DHA per dag binnen krijgen om ontstekingen te remmen. Soms moet je dus meer ml (bij een vloeistof) of capsules geven dan er op het etiket staat. Overleg altijd met een dierenarts of deskundige met ervaring op dit gebied.
Huidverzorging
De huidverzorging bestaat uit meerdere componenten. De dierenarts kan door middel van huidmonsters en cytologisch onderzoek bepalen of er sprake is van een bijkomende huidinfectie met bacteriën en/of gisten. Indien aanwezig, dan zal de huidverzorging uit een combinatie van producten bestaan.
Als er géén huidinfectie aanwezig is, dan ligt de focus op het verwijderen van de korstjes en schilfers en vervolgens hydrateren van de huid.
- Schilfers en korstjes verwijderen
- Hydratatie van de huid
- Bijkomende huidinfectie behandelen (indien aanwezig)
Schilfers en korstjes verwijderen
Door de verwoesting van de talgklieren en ontsteking van de huid, ontstaan er korstjes en overmatige schilfering van de huid. Een belangrijk component van de huidverzorging is het verwijderen van de schilfers en korstjes. De meest effectieve manier is door middel van shampootherapie.
Veel medicinale shampoos zijn in te delen in groepen: Allergie, Infectie en Seborroe.
Om de huid bij sebaceous adenitis te herstellen, kun je het beste gebruik maken van anti-seborroe* shampoos. Dit zijn speciale huidshampoos met ingrediënten die schilfers en korstjes losweken en vorming van nieuwe schilfers tegengaan.
*Seborroe is een term waarmee dierenartsen bepaalde huidklachten beschrijven. Met seborroe worden alle klachten die worden veroorzaakt door problemen met de verhoorning en vorming van vetten van opperhuid bedoeld. Meestal zijn dit schilfers (seborroe sicca) maar dit kunnen ook een vette vacht (seborroe oleosa) of combinatie van droge en vette huid (met of zonder ontstekingen) zijn.
Geschikte anti-seborroe shampoo
Er bestaan diverse anti-seborroe shampoos waarbij elk product een andere samenstelling heeft. Welk product het beste voor het probleem van jouw huisdier is, wordt door diverse factoren bepaald. Voor behandeladvies kun je gebruik maken van een e-mail consult voor eigenaren.
De anti-seborroe shampoo wordt in meeste gevallen in het begin 2-3 x per week voorgeschreven. Binnen 1 maand zie je hier verbetering van, zo niet, dan is het belangrijk om een controle afspraak in te plannen bij de dierenarts. Zodra de korstjes en schilfers zo goed als weg zijn (>50% verbetering), kan de frequentie van het wassen verlaagd worden. In de onderhoudsfase is de frequentie vaak 1-2 x per week. Bij meeste honden met sebaceous adenitis zal 1x per week wassen onderdeel blijven van de behandeling (levenslang).
Hieronder staan vijf verschillende anti-seborroe shampoos beschreven. Als je op de afbeelding of links klikt, dan word je verwezen naar Medpets.nl (dit zijn affiliatelinks).
De Douxo Seb, Maxani SeboSilk en Virbac Sebolitic zijn in de basis vergelijkbaar qua werkzaamheid. Mijn voorkeur gaat uit naar de Maxani SeboSilk. Deze heb ik samen met Maxani ontwikkeld (#trots! #geenaandelen). De shampoo werkt goed tegen schilfering en hydrateert de huid ook goed.
De Zincoseb en Coatex shampoo worden meestal bij meer hevige seborroe klachten voorgeschreven. Hierbij moet je o.a. denken aan erg vastzittende korstjes en schilfers (soort plakkaat vorming). Ook zijn deze shampoos erg fijn bij honden met sebaceous adenitis die gevoelig zijn voor huidinfecties of een milde infectie hebben. De dierenarts kan o.b.v. de bevindingen van het cytologisch onderzoek (en symptomen) bepalen wat de ernst van de huidinfectie is. Bij matige of hevige infecties (erg veel bacteriën en ontstekingscellen) zou ik altijd naast een anti-seborroe shampoo een aparte huidverzorgingsproducten tegen de infectie inzetten (klik hier voor een overzicht van antimicrobiële huidverzorgingsproducten).
Samenstelling: phytosphingosine (0,1%), fomblin
Tevens conditioner, stoffen die de shampoo doen schuimen en parfum op basis van groene thee-extracten
Samenstelling: salicylzuur, melkzuur, colloïdale zwavel, zink gluconaat, chloorhexidine digluconaat
Tevens: gedeïoniseerd water, kationogene oppervlakteactieve stof, betaïne, kokosnoot diethanolamide, geëthoxyleerde lanoline, verdikkingsmiddelen, conserveringsmiddelen
Samenstelling: onder meer natrium salicylaat*, hyaluronzuur, salvia (salie), zinkgluconaat, vitamine B6, ceramiden, phytosphingosine en honing
Samenstelling: water, mild reinigende bestanddelen, vitamine B6, natrium salicylaat*, linolzuur, gammalinoleenzuur, piroctone olamine, zink gluconaat, tea tree olie
Tevens: glycotechnologie (rhamnose, galactose, mannose, lauryl glucoside) en defensine technologie (peumus boldus blad extract, spiraea ulmaria extract)
Samenstelling: Chloroxylenol (2%), salicylzuur (2%), Natriumthiosulfaat (0,5%)
Hydratatie van de huid
Het verzorgen en hydrateren van de huid kan op meerdere manieren. We kunnen van buitenaf met diverse huidverzorgingsproducten de huid hydrateren. Maar het is ook mogelijk om van binnenuit met de voeding of voedingsupplementen de huidbarrière te ondersteunen. In meeste gevallen kun je van huidondersteunende dieetvoeding en supplementen met essentiële vetzuren (omega 3 en 6) binnen 4-8 weken effect zien. Bij het gebruik van huidverzorgingsproducten zien we echter vaak binnen enkele uren tot dagen resultaat.
Er bestaan diverse huidverzorgingsproducten met hydraterende eigenschappen waarbij elk product een andere samenstelling heeft. Welk product het beste voor het probleem van jouw huisdier is, wordt door diverse factoren bepaald. Voor behandeladvies kun je gebruik maken van een e-mail consult voor eigenaren.
Ik start lang niet altijd in de opstartfase met hydratatie van de huid. Afhankelijk van de ernst van de klachten, het effect van de ontstekingsremmende medicatie én anti-seborroe shampoo, kan het echter wel nodig zijn om de huid te hydrateren. Je hebt dan de keuze uit 3 type huidverzorgingsproducten:
- Shampootherapie
- Huidconditioner
- Pipetjes / spot-on
1. Shampootherapie
Voor mij is de anti-seborroe shampoo altijd de basis waarbij de hydraterende shampoo aan het protocol toegevoegd kan worden. Het is natuurlijk ook een optie om de anti-seborroe shampoo te vervangen voor de hydraterende shampoo.
In meeste gevallen wordt de hydraterende shampoo afgewisseld met een anti-seborroe shampoo. Bij 1x per week wassen wissel je de shampoo per week af: de ene week de anti-seborroe shampoo en de andere week de hydraterende shampoo. Als er vaker dan 1x per week gewassen moet worden, dan gebruik je de shampoo ook om en om. Bijvoorbeeld beide shampoos 1x per week: eentje doordeweeks op dinsdag of woensdag en eentje in het weekend.
Hieronder staan drie verschillende hydraterende shampoos beschreven. Als je op de afbeelding of links klikt, dan word je verwezen naar Medpets.nl (dit zijn affiliatelinks).
In de loop der jaren heb ik alle drie de shampoos bij diverse patiënten ingezet. Op basis van deze ervaring gaat mijn voorkeur uit naar Maxani Honey complex. Als je naar de ingrediënten kijkt, dan bevat deze shampoo de meeste hydraterende en verzorgende ingrediënten. De shampoo ruikt heerlijk maar nog belangrijker: het is een hele zachte voedende shampoo (zelfs de haren voelen zacht na gebruik). De hydraterende ingrediënten worden in de huid opgenomen en trekken daar vocht aan. Daarnaast gaan de oliën in de shampoo verlies van water tegen.
Samenstelling: Honing, propolis, Aloë vera, jojoba en tea tree olie, calendula, zink PCA,
arginine, fosfolipiden, sphingolipiden, hyaluronzuur, vitamine B5, collageen
2. Huidconditioner
Heeft jouw hond een hekel aan wassen? Of heb je weinig tijd/zin. Dan is een huidconditioner de uitkomst voor het hydrateren van de huid. Dit zijn hydraterende sprays voor de huid. Bij langharige honden kan het gebruik wat lastig zijn. De pipetjes (zie verder) zouden dan wellicht een betere keuze zijn. Bij kortharige honden is de spray wat makkelijk op de huid aan te brengen.
Er bestaan drie verschillende huidconditioners voor de hond (en kat). Als je op de afbeelding of links hieronder klikt, dan word je verwezen naar Medpets.nl (dit zijn affiliatelinks). De sprays kunnen in principe dagelijks gebruikt worden. Hierbij zou ik vooral de probleemgebieden behandelen (niet het gehele lichaam). In meeste gevallen wordt geadviseerd om de huidconditioner ‘op effect’ te gebruiken. Zie je een droge huid, dan gebruik je de spray. Vaak wordt de spray 1-3x per week naast de anti-seborroe shampoo of medicatie ingezet.
De Maxani Hydralac en ICF Ermidrà spray zijn vergelijkbaar qua werkzaamheid. Ik heb met beide sprays goede ervaringen. Als jouw hond naast sebaceous adenitis ook een onderliggende allergie heeft en/of jeuk klachten heeft, dan zou ik voor de Ermidrà spray kiezen. Daar is een extract van wilgenroosje aan toegevoegd met ontstekingsremmende en kalmerende (anti-jeuk) eigenschappen. Het voordeel van de Maxani Hydralac spray is dat deze ook direct na het wassen gebruikt kan worden. Dan gebruik je de spray als ‘naspoeling’. De spray moet je dan 1 op 10 verdunnen met water (bv 50 ml Hydralac met 500 ml lauwwarm water). De verdunning kan je dan na het afdrogen van de vacht over de huid en haren inmasseren. De spray wordt dan niet meer uitgespoeld maar laat je aan de lucht drogen.
Ik heb geen ervaring met de DermAllay Oatmeal. De spray is vergelijkbaar met de shampoo maar in de spray zijn ook nog siliconen toegevoegd. Over het algemeen hebben siliconen geen goede naam. Het is mij niet bekend welke siliconen er in de Oatmeal spray toegevoegd zijn dus ik kan hier weinig over zeggen.
Samenstelling: Colloïdale havermout, glycerine, siliconen, natrium lactaat, saffloer olie
Samenstelling: Epilobium angustifolium extract, zinkgluconaat, glycerine, D-panthenol,
propyleenglycol
Samenstelling: Hyaluronzuur, ureum, zinkgluconaat, melkzuur, benzalkonium chloride
3. Pipetjes / spot-on
Naast een shampoo en conditioner bestaan er ook pipetten voor op de huid. De inhoud van het pipetje wordt na toediening verspreid over de huid via de talglaag. Omdat honden met sebaceous adenitis weinig tot geen talg hebben, wordt aangeraden om de pipetten pas te gebruiken als de klachten onder controle zijn. Lees hieronder verder wat er mis kan gaan bij gebruik in de opstartfase van de behandeling*.
Er bestaan twee verschillende pipetjes voor spot-on behandeling. Het verschil zit ‘m vooral in de samenstelling en doseringsadvies.
De pipetten van Allerderm bevatten dezelfde stoffen als de natuurlijke vetlaag van de huid. De Dermoscent pipetten bevatten hennepzaadolie en essentiële oliën van plantenextracten. Dat verschil ruik je ook! Dus bij gevoelige honden zou ik niet voor de Dermoscent pipetten kiezen.
Beide moeten in het begin wekelijks aangebracht worden. De onderhoudsfrequentie voor de Virbac Allerderm spot-on is echter 1 keer per maand terwijl de Dermoscent® Essential 6 pipetten om de week toegediend moeten worden.
Als je op de afbeelding of links hieronder klikt, dan word je verwezen naar Medpets.nl (dit zijn affiliatelinks).
*Deze pipetjes zou ik NIET tijdens de opstartfase gebruiken. Bij start van de behandeling zijn vaak meeste, zo niet alle, talgklieren verwoest. Geen of weinig talgklieren betekent weinig tot geen talg.
Een collega-dierendermatoloog heeft een hond met sebaceous adenitis onder behandeling gehad waarbij de eigenaar de Dermoscent Essential 6 pipetjes had gebruikt. De vloeistof bleef op één plek waardoor de essentiële oliën in hoge concentratie aanwezig bleven. Dit zorgde voor uitgebreide soort van brandwonden.
Samenstelling: Hennepzaadolie, essentiële oliën (rozemarijn, lavendel, kruidnagel, tea tree,
ravintsara, pepermunt, cederhout, kurkuma, oregano en gaultheria)
Samenstelling: Skin-lipid-complex™ (ceramide NP, ceramide AP, Ceramide EOP, cholesterol,
vetzuren), S-I-S Glycotechnology (rhamnose, galactose, mannose, lauryl
glucoside), S-I-S Defensin technology (Peumus boldus blad extract, Spiraea
ulmaria extract)
