Hangende oren en haren & relatie met oorproblemen
Je hebt het vast weleens gehoord: “Hangende oren en haren sluiten de gehoorgang af en veroorzaken oorproblemen.”
Het klinkt super logisch: de haren en hangende oren blokkeren de gehoorgang waardoor er geen ‘frisse’ lucht bij kan en de boel gaat broeien. Oorsmeer hoopt zich op en hierdoor ontstaat er een oorontsteking of oorinfectie. Dat is althans de gedachte van veel mensen incl. sommige dierenartsen. Maar hoe zit het werkelijk?
Het is belangrijk om meer te weten over de anatomie, het microklimaat en oorzaken van oorontstekingen om te begrijpen wat de rol van de haren daarin is.
Anatomie van het hondenoor
Ongeacht de vorm of stand van de oren en beharing eromheen, is de basis anatomie van hondenoren hetzelfde.
De oren worden opgedeeld in de volgende onderdelen:
Oorschelp: Het buitenste deel van het oor dat de geluiden opvangt. Dit wordt ook wel de pinna genoemd.
Gehoorgang: De ‘buis’ die de geluiden naar het trommelvlies leidt. Deze is bij honden (en katten) verder onder te verdelen in een verticale en horizontale gehoorgang (zie onderstaande illustratie).
Trommelvlies: Een dun membraan dat de trillingen doorgeeft aan de gehoorbeentjes.
Gehoorbeentjes: Kleine botjes in het middenoor die de trillingen versterken.
Binnenoor: Bevat de cochlea (slakkenhuis) en vestibulaire systemen die betrokken zijn bij het gehoor en de balans.
Bekleding van de gehoorgang
De huid van de oorschelp loopt via de verticale en horizontale gehoorgang helemaal tot aan het trommelvlies. De huid van de gehoorgang bevat haarzakjes (haarfollikels), talgklieren en cerumenklieren. Deze klieren scheiden producten af die bijdragen aan de vorming van oorsmeer (cerumen). Oorsmeer heeft een beschermende en antimicrobiële functie in de gehoorgang. Alle honden hebben een kleine hoeveelheid oorsmeer. Als je oorsmeer op de oorschelp of bij de gehooringang ziet, of als het oor/oorsmeer een (duidelijke) geur heeft, is dat vaak een indicatie van een probleem in de gehoorgang.
Zelfreinigend mechanisme
Om ophoping van cerumen te voorkomen, heeft de gehoorgang een zelfreinigend mechanisme. Een proces dat ‘epitheliale migratie‘ heet, helpt het oorsmeer vanuit de horizontale gehoorgang naar de oorschelp te verplaatsen, ondersteund door het op en neer bewegen van de kaken. Dit kun je zien in onderstaande afbeelding (oranje pijltjes wijzen de richting van dit proces aan).
Een oorontsteking gaat in meeste gevallen gepaard met een toegenomen productie van oorsmeer. Het zelfreinigende mechanisme kan deze hoeveelheid oorsmeer vaak niet opruimen waardoor een ophoping van oorsmeer ontstaat. Dit draagt vervolgens weer bij aan verandering van het microklimaat en zorgt voor een uitstekende voedingsbodem voor bacteriën, gisten en oormijten.
Microklimaat
Elk hondenras heeft rasspecifieke kenmerken, waaronder het vachttype en stand van de oren. Bij gezonde honden is alles in balans (homeostase) en verlopen alle lichaamsprocessen normaal. Honden worden met deze kenmerken geboren en het lichaam heeft zich hierop aangepast.
In de gehoorgang van gezonde honden heerst een specifiek microklimaat. Het lichaam is in staat om dit microklimaat constant te houden, ondanks verschillende externe en interne factoren. De luchtvochtigheid, zuurgraad (pH) en temperatuur blijven hierdoor stabiel. Ditzelfde geldt voor de huidflora (bacteriën, gisten) in de oren.
De stand van de oren of beharing hebben hier weinig invloed op (het lichaam is niet anders gewend). Haren of hangende oren zorgen dus niet voor een broeierige gehoorgang.
Oorontsteking
Maar waardoor ontstaat dan een oorontsteking?
Bij het ontstaan van een oorontsteking (otitis externa) zijn primaire oorzaken betrokken. Dit zijn bepaalde aandoeningen die een ontsteking van de huid in de gehoorgang veroorzaken. Veel voorkomende oorzaken zijn allergieën, oormijten en vreemde voorwerpen zoals een grasaar.
Door de ontsteking verandert het microklimaat en de activiteit van talg- en cerumenklieren. Er wordt meer oorsmeer geproduceerd en de homeostase raakt verstoord: het systeem en de huid is uit balans. In veel gevallen ontstaat er ook een disbalans van de huidflora waardoor bacteriën en/of gisten kunnen overgroeien. Er kan dan een huidinfectie ontstaan (waar in de praktijk vaak de focus op ligt).
Aan de buitenkant zien we dan symptomen van een oorontsteking. In het artikel ‘Oorontsteking bij de hond‘ lees je hier meer over. In onderstaande illustratie kun je zien dat de symptomen van de oorontsteking het topje van de ijsberg zijn. Bij chronische of terugkerende oorproblemen, is het belangrijk dat alle factoren incl. de oorzaak in kaart gebracht worden én goed gemanaged worden.
Overige factoren bij een oorontsteking
Naast de primaire oorzaken kunnen er verschillende factoren een rol spelen bij gevoelige honden. Dit zijn predisponerende factoren, bestendigende factoren en bijkomende (secundaire) infecties.
In het artikel ‘Oorontsteking: PPSP systeem‘ lees je hier meer over.
Predisponerende factoren
De anatomie van de gehoorgang, hangende oren en haren in en rond de gehoorgang worden beschouwd als predisponerende factoren. Ze veroorzaken op zichzelf géén oorontsteking of problemen, maar kunnen bij gevoelige honden wel bijdragen aan het onderliggende probleem. Zie onderstaande illustratie.
In het filmpje hieronder zie je een schone, niet-ontstoken gehoorgang met normale beharing.
In dit filmpje kun je goed zien dat er ook haren in de gehoorgang aanwezig zijn. De haren in de gehoorgang zijn echter veel schaarser en vaak korter dan op de rest van het lichaam.
In de buurt van het trommelvlies hebben honden doorgaans heel weinig of geen haren, behalve een klein plukje, langere, dikkere haren. Dit plukje haren is een handig herkenningspunt (‘landmark’) voor dierenartsen bij afwezigheid van het trommelvlies.
Daarnaast zien we bij veel honden een bepaalde mate van beharing bij de gehoorINgang. Net als oorsmeer hebben de haren in en rondom de oren een beschermende functie. Ze veroorzaken geen problemen en sluiten de gehoorgang niet af.
Echter is er bij sommige hondenrassen (en kruisingen) sprake van overmatige haargroei rondom de ingang van de gehoorgang. Deze beharing kan doorlopen tot in het eerste deel van de verticale gehoorgang (paar mm) maar loopt niet in die mate door tot aan het trommelvlies. Tot slot bestaat er een grote individuele variatie in de hoeveelheid haren in en rondom de gehoorgang.
Haren in de oren
Bekende hondenrassen met veel haren rondom/in de gehooringang zijn Poedels en waterhonden zoals de Barbet, Lagotto Romagnolo en de Portugese waterhond. Kruisingen van deze rassen kunnen ook veel haren bij de oren hebben. Het bekendste voorbeeld zijn natuurlijk de doodles zoals de Labradoodle (Poedel x Labrador retriever) en Goldendoodle (Poedel x Golden retriever).
Maar sommige ruwharige rassen staan er ook berucht om zoals de Schnauzer (m.n. zwart-zilver dwergschnauzers) en de Petit en Grand Basset Griffon. Hierbij geldt vaak hoe zachter en langer de vacht is, hoe meer haren er bij de gehooringang te vinden zijn. Dit geldt ook voor een aantal zachtharige terriërs (Kerry Blue, Soft Coated Wheaten, Cesky) en sommige langharige hondenrassen zoals Old English Sheepdog (Bobtail), Bearded collie, Nizinny (Polski Owczarek Nizinny) en Tibetaanse terriër. *
*Overzicht met rassen dankzij Jet Bijen-Veldhoen
Net zoals de stand van de oren, zijn haren dus geen directe oorzaak van oorproblemen. Ze sluiten de gehoorgang niet af en kunnen alleen bij gevoelige honden met een oorontsteking voor extra klachten of problemen zorgen.
Bij honden met een oorontsteking én veel haren rondom de gehooringang, kan het overmatige oorsmeer vastlopen in de haren bij de gehoorINgang. Ook zien we dat door de verandering van het microklimaat (luchtvochtigheid en temperatuur stijgen) dat de haren sneller kunnen gaan klitten. Bij sommige honden met oorproblemen, zeker als ze veel krabben of schudden, ontstaan er plakkaten van vervilte haren. De hond heeft er vaak ook last van (pijn, jeuk). Zeker bij klitten en vilt kan de gehoorgang (deels) geblokkeerd worden.
In dergelijke situaties zullen we moeten ingrijpen. Er zijn meerdere manieren om dit te doen. Daarnaast is het ook belangrijk dat de oorontsteking behandeld wordt. Om herhaling te voorkomen zal tevens het onderliggende probleem (vaak allergie) aanpakt moeten worden.
Is het onderliggende probleem (allergie) vervolgens onder controle, dan is er geen overmatige productie van oorsmeer en verandering van het microklimaat. Honden blijven de oren af (geen krabben, schuren of schudden met de oren). De haren raken niet in de klit en zorgen niet voor problemen. Er is dan geen noodzaak om de haren te verwijderen.
Het is beter om bij elke hond de situatie elke keer opnieuw te beoordelen. Ook maakt de manier waarop de haren verwijderd worden een wereld van verschil. Denk aan voorzichtig met zachte hand de losse haren in kleine hoeveelheden verwijderen, of de vacht hier uit te dunnen met geschikte materialen.
Oren plukken
De eeuwige discussie: plukken die haren of er juist vanaf blijven!?
Na dit artikel te hebben gelezen, kun je je afvragen of er een ‘one size fits all’ advies bestaat. Dat wil zeggen één advies voor álle honden. Helemaal onderaan de pagina lees je mijn advies wat te doen met het haren in de oren.
Ik denk dat het belangrijk is om per hond te kijken wat er aan de hand is én wat zijn mogelijkheden of passende maatregelen. Dus bij elke hond beoordeel je de situatie (opnieuw). Dit doe je elke keer als je de hond in de trimsalon/praktijk ziet of thuis als eigenaar met een bepaalde regelmaat.
Het routinematig ‘plukken van de oren’ wordt al bijna 10 jaar afgeraden. De haren zijn namelijk géén oorzaak voor oorproblemen. Van oudsher werden bosjes haren tegelijk uitgetrokken met behulp van tangetjes of rubberen vingeropzetstukjes en poeder. Dit is pijnlijk en veroorzaakt haarzakontstekingen (folliculitis) in de huid en kan juist een oorontsteking / oorinfectie veroorzaken.
In het gunstige geval ontstaat er alleen een milde ontsteking rondom de porie na het plukken (= traumatisch verwijderen van de haren uit de haarzakjes). Het is echter ook mogelijk dat de haren afbreken of dat er een ontsteking van de haarzakjes ontstaat (dit noemen we een ‘folliculitis’). Deze situaties zijn afgebeeld in onderstaande illustraties.
Complicaties na het plukken
Afhankelijk van de manier waarop de haren geplukt worden, of er al een oorontsteking aanwezig was, of dat de hond hier gevoelig voor is, kunnen er diverse complicaties optreden na het plukken.
- De haren breken af met gelijktijdige ontsteking of infectie van de haarzakjes.
- Na het traumatisch verwijderen van haren uit de haarzakjes, kunnen nieuw gevormde haren afwijkend groeien. Hierdoor kan een haar bijvoorbeeld in de huid groeien in plaats van naar buiten groeien. Dat noemen we een ingegroeide haar (zie afbeelding hieronder). Er is een verhoogd risico op ingegroeide haren na traumatische verwijdering van de haren.
- Bij elke ontsteking van de huid kan ook de huidflora uit balans raken. Hierdoor kunnen er infecties ontstaan. Na het plukken van haren ontstaat er altijd een bepaalde mate van folliculitis. Bij gevoelige dieren ligt een bacteriële folliculitis op de loer. Dit is een diepe ontsteking waarvoor medische behandeling noodzakelijk is.
Mocht het toch om één of andere reden nodig zijn om de haren traumatisch te verwijderen, of je hebt een heel gevoelige hond, dan kan de hondeneigenaar met de dierenarts overleggen om het oor na het plukken na te behandelen met een verzachtende of ontstekingsremmende oorzalf. Een mooi voorbeeld is Dermiel oordruppels. Deze is zonder recept verkrijgbaar en bevat honing met propyleenglycol. Je kunt het beste de gehele gehoorgang hiermee opvullen omdat je niet weet hoe ver je in het oor hebt geplukt en hoe het daar in de diepte uitziet.
Het is wel belangrijk dat de onderliggende oorzaak die voor de oorklachten zorgt, wordt behandeld. Geen oorontsteking = weinig/geen oorsmeer = geen krabben = geen problemen met de haren Daarnaast zetten we vaak een lokale onderhoudsbehandeling in om de situatie onder controle te houden. Variërend van 1x/week tot 1x/maand.
Bij meeste allergische honden met veel haren bij de oren is zo'n onderhoudsbehandeling voldoende om klachten te voorkomen. Hierbij gebruiken we een milde olieachtige oorsmeer-oplossende reiniger, vaak in combinatie met zure oordruppels (+/- ontstekingsremmer). Het voordeel van een oorsmeer-oplossende oorreiniger is dat eventueel overtollig oorsmeer niet kan vastlopen in de haren.
In sommige honden met extreme haargroei of andere redenen, kan het nodig zijn om toch wat aan de haren te doen. Ik raad nooit aan om de haren te plukken. De vacht kan uitgedund worden met geschikte materialen, losse haren kunnen met de zachte hand in kleine hoeveelheden verwijderd worden of je kunt ze korter scheren. Welke methode en in welke frequentie het beste is, hangt natuurlijk af van het ras en vachttype.
