Vernieuwing van de huid (keratinisatie)
In de huid vindt een continue celvernieuwing plaats. Keratinisatie is het proces waarbij levende huidcellen (keratinocyten) zich via enkele stappen ontwikkelen en uiteindelijk veranderen in dode verhoornde cellen (corneocyten). Dit gebeurt terwijl ze vanuit de onderste lagen van de opperhuid geleidelijk naar de oppervlakte bewegen. Dit proces wordt ook wel verhoorning van de huid genoemd. Strikt gezien is de verhoorning (cornificatie) de laatste stap van het keratinisatie proces waarbij de verhoornde cellen een stevige beschermende laag vormen.
De opperhuid wordt gevormd door vier verschillende lagen (van buiten naar binnen, zie ook onderstaande afbeelding):
Stratum corneum → Hoornlaag, bestaande uit dode, verhoornde cellen; corneocyten
Stratum granulosum → Korrellaag, laatste levende laag voordat huidcellen zich volledig verhoornen. In deze laag worden vetten afgescheiden en speciale korrels gemaakt die nodig zijn voor de vorming van het hoornlaag-eiwit filaggrine; beide belangrijk voor de barrièrefunctie
Stratum spinosum → Stekelige laag, de huidcellen zijn stevig verbonden via desmosomen en produceren steeds meer keratine wat de huid sterker maakt. In deze laag zijn speciale afweercellen aanwezig om ziekteverwekkers te herkennen (Langerhans cellen)
Stratum basale → Basaal laag, meest cruciale laag voor huidvernieuwing en herstel. Hier worden nieuwe huidcellen (keratinocyten) gevormd vanuit stamcellen. Pigmentcellen en tastcellen bevinden zich ook in deze laag. Via het basaalmembraan is deze laag stevig verbonden met de lederhuid (dermis)
Het proces van cel vernieuwing van de opperhuid noemen we dus ‘keratinisatie‘. Huidcellen ontwikkelen zich met verloop van tijd en hebben per cellaag een andere functie. Ze veranderen van vorm om uiteindelijk te verhoornen en onderdeel te worden van de huidbarrière in het stratum corneum. Dit proces is ook essentieel voor de stevigheid en waterdichtheid van de huid. Bij mensen duurt dit proces zo’n 28-40 dagen. Bij honden en katten is dit proces korter, ongeveer 21-22 dagen. De dode huidcellen die na dit tijdbestek worden afgestoten zijn niet met het blote oog zichtbaar. Het proces is in onderstaande afbeelding geïllustreerd.
Er zijn meerdere factoren die invloed hebben op het keratinisatie proces. Afwijkingen in dit proces kunnen leiden tot een verhoogde productie of een verminderde afstoting van de hoornlaag of afwijkingen in de oppervlakkige lipidenfilm, die het huidoppervlak bedekt en beschermt.
De gevolgen hiervan zijn onder andere overmatige schilfering, een verstoorde huidbarrière en/of verstoorde talgproductie. De symptomen die hierdoor ontstaan, worden vaak beschreven met de medische term ‘seborroe‘. Seborroe kan verder onderverdeeld in seborroe sicca (droge vorm), seborroe oleosa (vette vorm) en seborroïsche dermatitis (seborroe met ontsteking en secundaire huidinfecties). Lees meer over schilfers en seborroe in het artikel ‘Seborroe bij de hond en kat‘.
Symptomen
Symptomen van een afwijkende verhoorning van de huid zijn meestal schilfers (‘roos’), ‘hyperkeratose’ (eeltvorming) en andere vormen van seborroe. Door verminderde werking van de huidbarrière zijn honden en katten met keratinisatiestoornissen ook gevoeliger voor het ontwikkelen van huidinfecties met bacteriën en gisten.
Hieronder een lijst met mogelijke symptomen van keratinisatiestoornissen:
- Overmatige schilfering ('seborroe sicca')
- Korstvorming / korsten of harde plakkaten
- 'Craquelé'-effect met kleine scheurtjes of kloofjes in de huid
- Verdikte huidlagen ('hyperkeratose'),vooral op neus, voetzolen of ellebogen
- Folliculaire casts ('haarkraagjes')
- Mee-eters ('comedones') (klik hier)
- Vette vacht of haren ('seborroe oleosa')
- Gevoeligheid voor huidinfecties (klik hier) en ontstaan van 'seborroïsche dermatitis'
- Veranderde vacht of haargroei, bv dunnere vacht, kaalheid, verandering van structuur of kleur
Folliculaire casts zijn ophopingen van keratine en talg die blijven vastzitten aan de haren. Ze kunnen eruitzien als kleine, schilferige omhulsels langs de haarschacht. Het worden ook wel ‘haarkraagjes’ genoemd (zie foto hieronder).
Afwijkingen in de verhoorning van de huid
Afwijkingen van de verhoorning van de huid bij honden en katten kunnen diverse oorzaken hebben, variërend van genetische aandoeningen tot omgevingsfactoren.
Verhoorningsafwijkingen kunnen worden ingedeeld in primaire en secundaire keratinisatiestoornissen. Primaire keratinisatiestoornissen zijn doorgaans erfelijk of aangeboren en ontstaan zonder een onderliggende ziekte, terwijl secundaire keratinisatiestoornissen altijd worden veroorzaakt door een onderliggende factor, zoals specifieke aandoeningen, omgevingsinvloeden of voedingstekorten. Hieronder lees je meer over de verschillende vormen en bijbehorende aandoeningen.
Een dierenarts of dierendermatoloog stelt de diagnose op basis van:
Signalement (ras geslacht, leeftijd)
Klinisch onderzoek van de huid en vacht
Huidafkrabsels, cytologie en schimmelkweek om parasieten en infecties uit te sluiten
Bloedonderzoek om onderliggende aandoeningen (zoals hormonale verstoringen of voedingstekorten) op te sporen
Analyse van de voeding en/of eliminatiedieet om de rol van de voeding te onderzoeken
Huidbiopten voor weefselonderzoek (histopathologie) ter uitsluitsel van andere aandoeningen en bevestiging van diagnose van primaire keratinisatiestoornissen, neoplasie en immuun gemedieerde of auto-immuun ziekten
De behandeling hangt af van de oorzaak en wordt altijd afgestemd op het individuele dier (advies op maat). Primaire keratinisatiestoornissen kunnen we niet genezen waardoor levenslange behandeling noodzakelijk is. Ditzelfde geldt voor sommige aandoeningen die secundaire keratinisatiestoornissen veroorzaken.
Primaire keratinisatiestoornissen
Bij een primaire afwijking van de verhoorning is er een directe verstoring in de vorming van de opperhuid. Het is meestal het gevolg van een erfelijke huidafwijking. Erfelijke huidziekten worden meestal voor het eerst opgemerkt op jonge leeftijd (vaak <1-2 jaar leeftijd) en bij bepaalde honden- en kattenrassen.
De diagnose van meeste primaire keratinisatie stoornissen wordt gesteld met behulp van huidbiopten. Er bestaan voor een aantal aandoeningen ook genetische testen waarmee de diagnose bevestigd kan worden. Wel is het belangrijk dat andere mogelijke aandoeningen voor de symptomen éérst uitgesloten worden door andere testen uit te voeren.
Primaire keratinisatiestoornissen kunnen worden ingedeeld in erfelijke, idiopathische en nutritionele vormen. Hieronder volgt een overzicht van de aandoeningen die bij elke vorm horen.
Erfelijke primaire keratinisatiestoornissen
- 🐶 Ichthyose (klik hier)
- 🐶 Schnauzer comedo syndroom
- 🐶 Primaire seborroe bij Amerikaanse Cocker Spaniël en Engelse Springer Spaniël
- 🐶 Hereditaire Nasale Parakeratose (HNP) bij Labrador Retrievers
- 🐶 Familiale Voetzool Hyperkeratose bij bv Bordeaux dogs en Ierse terriërs
- 🐶 Folliculaire parakeratose bij bv Rottweiler, Labrador Retriever en Siberische Husky
- 🐶 🐱 Talgklierdysplasie
- 🐱 Primaire seborroe bij Perzische, Himalaya- en exotische kortharige katten
Idiopathische primaire keratinisatiestoornissen
- 🐶 Idiopathische nasodigitale hyperkeratose (m.n. bij oudere dieren en Cocker Spaniëls)
- 🐶 Oorrand dermatose (m.n. bij Teckels en honden met hangende oren)
- 🐱 Feline Acne (klik hier)
- 🐱 Staartklier hyperplasie - 'katerstaart' (klik hier)
- 🐱 Idiopathische faciale dermatitis bij Perzische en Himalaya katten
- 🐱 Ulcereuze nasale dermatitis bij Bengalen
Nutritionele primaire keratinisatiestoornissen
- 🐶 Zink responsieve dermatose - syndroom I
- 🐶 Vitamine A responsieve dermatose bij de Amerikaanse Cocker Spaniël
Secundaire keratinisatiestoornissen
Er zijn veel oorzaken voor secundaire afwijkingen van de verhoorning. Met secundair bedoelen we dat de huidklachten worden veroorzaakt door een onderliggende aandoening.
De symptomen van secundaire verhoorningsafwijkingen kunnen sterk variëren en zijn afhankelijk van de onderliggende ziekte. De hond of kat kan naast de eerder genoemde huidafwijkingen (schilfers, vette vacht, hyperkeratose etc.) ook andere symptomen vertonen, zoals jeuk, vermageren, veel drinken en plassen, of sloomheid. Bij sommige aandoeningen zien we ook specifiek afwijkingen van de staartklier. Dit noemen we ook wel ‘staartklier hyperplasie’ (‘stud tail’), vooral bij honden. Je leest er meer over in het artikel ‘Staartklierproblemen bij de hond‘. ‘Katerstaart bij de kat‘ wordt geclassificeerd als primaire keratinisatiestoornis en is in de regel geen symptoom van een andere ziekte.
Voor een goede diagnose is een uitgebreide anamnese en een grondig lichamelijk onderzoek essentieel. Daarnaast vormen aanvullende testen, zoals huidafkrabsels en cytologie, de basis voor verdere diagnostiek. Afhankelijk van de verzamelde informatie kan de dierenarts of dierendermatoloog gericht verdere testen uitvoeren om tot een diagnose te komen.
Secundaire keratinisatiestoornissen kunnen worden ingedeeld in zeven verschillende groepen. Hieronder volgt een overzicht van de aandoeningen die bij elke groep horen. Vooral bij katten met een vette vacht (seborroe oleosa) moeten we ook denken aan ernstige chronische ziekte van darmen, alvleesklier of lever.
1. Parasieten
- 🐶 🐱 Vlooien
- 🐶 🐱 Vachtmijten
- 🐶 🐱 Demodex mijten (klik hier)
- 🐶 🐱 Oormijten
- 🐶 🐱 Schurftmijten
- 🐶 🐱 Worminfecties van de darmen
2. Infecties
- 🐶 🐱 Bacteriën
- 🐶 🐱 Gisten (Malassezia)
- 🐶 🐱 Huidschimmels - dermatofytose (klik hier)
- 🐶 🐱 Leishmania (klik hier)
- 🐱 Virus infecties (FIV/FeLV)
3. Allergieën
- 🐶 🐱 Vlooienallergie
- 🐶 🐱 Voedselovergevoeligheid (klik hier)
- 🐶 🐱 Omgevingsallergie - atopische dermatitis
- 🐶 🐱 Contact dermatitis (klik hier)
4. Hormonale ziekten
- 🐶 🐱 Schildklierprobleem - hypothyreoïdie
- 🐱 Schildklierprobleem - hyperthyreoïdie
- 🐶 🐱 Ziekte van Cushing - hypercortisolisme
- 🐶 🐱 Suikerziekte - diabetes mellitus
- 🐶 Verstoring van de geslachtshormonen
5. Voeding
- 🐶 🐱 Nutritionele deficiënties - tekorten aan macro- en micronutriënten door een niet goed uitgebalanceerd of passend dieet
- 🐶 Zink responsieve dermatose - syndroom II
- 🐱 'Low fat diets' bij katten met overgewicht of levervetting
6. Immuungemedieerd / auto-immuun
- 🐶 🐱 Sebaceous adenitis (klik hier)
- 🐶 🐱 Pemphigus foliaceus (klik hier)
- 🐶 🐱 Huidreactie op medicijnen
- 🐶 Ischemische dermatopathie
- 🐶 🐱 Systemische lupus erythematosus
- 🐶 🐱 Erythema multiforme
- 🐱 Lymphocytaire murale folliculitis
- 🐱 Non-thymoma associated exfoliative dermatitis
- 🐱 Plasmacellulaire pododermatitis
7. Neoplasie (kanker)
- 🐶 🐱 Epitheliotroop lymfoom
- 🐶 Hepatocutaan syndroom
- 🐶 🐱 Plaveiselcelcarcinoom
- 🐱 Thymoma associated exfoliative dermatitis
- 🐱 Feline Paraneoplastic Alopecia
Zoals je in dit artikel hebt kunnen lezen, zijn de symptomen van afwijkingen in de verhoorning van de huid divers en uiteenlopend. Dit komt natuurlijk mede door de vele mogelijke oorzaken. Heeft jouw hond of kat symptomen die passen bij een afwijkende verhoorning en er is nog geen diagnose of succesvolle behandeling gevonden? Vraag dan verwijzing naar een dierendermatoloog.
Vragen, opmerkingen, hulp
Heb je na het lezen van deze blog of één van de andere artikelen vragen, opmerkingen of wil je graag hulp. Laat het me vooral weten via één van mijn social media kanalen (Facebook of Instagram), stuur een e-mail naar info@huidadviesvoordieren.nl of vul het contact formulier hieronder in.
