Atopische dermatitis
Atopie beschrijft bij de mens een aantal aandoeningen waarbij het immuunsysteem overdreven reageert op stofjes die niet schadelijk voor het lichaam zijn (zoals pollen en huisstofmijten). Mensen met atopie hebben een aanleg voor het ontwikkelen van eczeem, astma of hooikoorts. De overdreven reactie van het afweersysteem noemen we een allergische reactie en ontstaat na blootstelling aan allergenen via de huid of na inademing. Bij dieren spreken we vaak van een omgevingsallergie in plaats van atopie. Veel mensen noemen het voor het gemak “hooikoorts” maar eigenlijk is dit geen terechte benaming.
Atopie bij honden is vergelijkbaar met atopie bij mensen. Bij atopische honden zien we voornamelijk huidklachten met jeuk en bijkomende huidinfecties. Daarom is ‘atopische dermatitis’ een betere benaming.
Atopie komt ook bij katten voor, zij hebben net zoals de hond vooral last van huid- en jeuk klachten. Maar er zijn ook veel katten met allergische astma.
Pas sinds de jaren 70 is er steeds bekend over atopie bij de hond. De kennis over allergische huidklachten bij de kat is nog steeds beperkt.
Atopische dermatitis is een complexe huidaandoening die ontstaat door meerdere factoren. In essentie zien we een ontregeling van de afweerreactie, allergische sensibilisatie, een defecte huidbarrière, microbiële kolonisatie en invloed van omgevingsfactoren. In dit artikel zal ik de ontregeling van het afweersysteem toelichten.
Het afweersysteem
Het afweersysteem wordt ook wel ‘de weerstand’ of het immuunsysteem genoemd. De primaire taak van dit systeem is het lichaam verdedigen tegen mogelijke bedreigingen. Indringers zijn bijvoorbeeld potentiële ziekteverwekkende micro-organismen (bacteriën, gisten, schimmels) en virussen. Het afweersysteem ruimt ook afvalstoffen en zieke lichaamscellen (zoals kankercellen) op. Maar ook bij trauma, wondgenezing en operaties of andere ‘onnatuurlijke’ ingrepen komt de afweer de hoek om kijken.
Niet elke indringer lokt eenzelfde type afweerreactie uit. Het immuunsysteem kan tijdens het bestrijden van de indringer(s) schade toebrengen aan het lichaam. Deze schade moet beperkt worden, ofwel er moet een balans zijn!
De balans tussen bescherming van het lichaam en door de afweer veroorzaakte schade kan verstoord zijn door ziekte, tumoren, een allergie of auto-immuun probleem. Bij auto-immuunaandoeningen werkt de afweer verkeerd en allergische dieren hebben een te sterke afweerreactie (afweer schiet z’n doel voorbij).
Componenten van het afweersysteem
Het immuunsysteem is niet één ding. Het afweersysteem bestaat uit meerdere componenten en lagen. We maken in ieder geval een onderverdeling tussen de aangeboren en verkregen afweer.
Aangeboren afweer
De aangeboren afweer wordt ook wel de ‘niet-specifieke afweer’ genoemd. Dieren worden er mee geboren: het is een snelle respons van het lichaam tegen potentiële gevaren. Máár de reactie is niet specifiek of nauwkeurig.
Het lichaam herkent de ziekteverwekkers met een kleine hoeveelheid antennes (receptoren). Echter is de eerste afweerreactie niet specifiek tegen één ziekteverwekker gericht en slaagt er daarom niet altijd in om de ziekteverwekker te elimineren. Vaak remt het aangeboren afweersysteem mogelijke ziekteverwekkers zodat het verkregen afweersysteem vervolgens in actie kan komen.
De niet-specifieke afweer omvat de eerste en tweede verdedigingslinie. De eerste verdediging bestaat uit diverse (fysieke) barrières en afweermechanismen zoals niezen of hoesten. Bij een barrière kun je denken aan de vacht, huid(barrière), traanvocht en maagzuur.
De tweede lijn van de verdediging is een ‘ingebakken’ systeem dat ervoor zorgt dat het afweersysteem snel kan reageren op bacteriën en virussen die het lichaam binnendringen. Binnen de tweede verdedigingslinie bestaan er meerdere manieren om af te weren: fagocytose (witte bloedcellen kunnen ziekteverwekkers ‘opeten’), anti-microbiële peptiden (eiwitten die tegen bacteriën werken) en natural killer cellen (NK-cellen). De ontstekingsreactie van witte bloedcellen is één van de belangrijkste onderdelen.
Verkregen afweer
De verkregen afweer ontwikkelt zich in een later stadium gedurende het leven. Dit deel van het immuunsysteem bestaat uit een cellulaire en humorale respons. De verkregen afweer wordt ook wel ‘verworven’ of ‘specifieke afweer’ genoemd.
De reacties van dit deel van de afweer zijn specifiek gericht tegen bepaalde ziekteverwekkers. Het lichaam komt bijvoorbeeld in aanraking met het parvovirus (hond) of calicivirus (kat) en door een cascade aan reacties maakt het lichaam antilichamen tegen deze virussen aan. Bij herhaalde blootstelling is de afweer dan in staat om sneller en heviger te reageren (‘afweer opbouwen’ door middel van geheugencellen).
De cellulaire respons is gericht tegen geïnfecteerde lichaamscellen. De humorale respons is gericht tegen ‘antigenen’ door de productie van antilichamen.
Lymfocyten zijn een belangrijk onderdeel van het verworven immuunsysteem. Het zijn speciale witte bloedcellen die het lichaam verdedigen. Er bestaan meerdere soorten met elk een eigen specifieke functie (bv. T-cellen en B-cellen). Met name de T-lymfocyten (T-cellen) spelen een grote rol bij enkele huidproblemen (atopie, demodicosis).
Waar gaat het bij een allergie mis?
Bij allergische dieren maakt het afweersysteem van een mug een olifant én functioneren niet alle onderdelen van het gehele afweersysteem naar behoren.
Huidbarrière
De huidbarrière bestaat uit meerdere onderdelen waarbij de vetlaag tussen de huidcellen en de huidcellen zelf erg belangrijk zijn. De huidbarrière wordt vaak vergeleken met een bakstenen muur met cement. De bakstenen zijn de huidcellen van de opperhuid (keratinocyten) en het cement is de vetlaag ertussen.
Deze combinatie zorgt ervoor dat ziekteverwekkers en andere indringers de huid niet kunnen binnen dringen en vocht niet kan uittreden (voorkomt uitdroging van de huid). Het is een waterafstotende en goed afsluitbare barrière.
Bij honden met atopie, en waarschijnlijk ook katten, is de bakstenen muur met cement niet goed gevormd. Vocht treedt uit en allergenen dringen de huid binnen. Hierdoor komen de allergenen sneller in aanraking met het afweersysteem, welke bij het doorbreken van de eerste verdedigingslinie in actie komt.
Helaas gaat het nog op meerdere fronten mis. Denk hierbij aan de huidflora en andere afweermechanismen van het aangeboren afweersysteem.
Overdreven afweerreactie
Het afweersysteem komt de gehele dag met allerlei lichaamsvreemde stofjes in aanraking. Pas als de eerste en tweede verdedigingslinies doorbroken zijn komt het verkregen afweersysteem in actie. Zoals je hierboven hebt kunnen lezen, hebben allergische honden en katten een verminderde weerstand (o.a. door defecte huidbarrière).
In de huid zijn speciale cellen van het afweersysteem aanwezig, zgn. ‘antigeen presenterende cellen’ (APCs). Deze cellen worden getriggerd door infecties (bacteriën, gisten, virussen, parasieten), toxinen (van het lichaam zelf of buitenaf), peptiden in het eten, allergenen en soms ook medicijnen. APCs zullen na het herkennen van potentiële gevaren andere cellen van het verkregen afweersysteem optrommelen (bijvoorbeeld T-cellen). Bij een defecte huidbarrière worden deze cellen sneller getriggerd en komt het verkregen afweersysteem in actie.
Bij honden en katten met atopische dermatitis werkt het verkregen afweersysteem niet helemaal zoals het hoort. Het verkregen afweersysteem signaleert de potentiële gevaren en zal de indringers opruimen. Normaliter is er een balans. Bij allergieën blijft het afweersysteem reageren op onschadelijke stofjes (huismijten, pollen). Het maakt van een mug een olifant en het lichaam is niet meer in staat om de balans te herstellen.
Het is zelfs zo dat er uiteindelijk een verschuiving plaatsvindt waardoor het afweersysteem door de aanmaak van antilichamen steeds sneller en heviger kan reageren op deze potentiële gevaren. We noemen dat proces ‘sensibilisatie’. Het lichaam wordt overgevoelig voor […]. Doordat de balans niet hersteld kan worden, blijft het afweersysteem actief. Dit kost enorm veel energie en dat gaat ten koste van de gezondheid van de hond of kat. Ook zorgt de ontstekingsreactie van het afweersysteem voor ontstekingen en jeuk. Door het krabben en likken raakt de huidbarrière verder verstoord. Het dier komt in een neerwaartse spiraal terecht. Niets doen is geen optie!
Om deze cascade aan reacties te doorbreken en verergering van de allergie, jeuk en klachten te voorkomen, schrijven dierenartsen medicatie voor. De enige manier om de afwijkende reactie van het afweersysteem aan te passen is immuuntherapie (desensibilisatie).
Het is sowieso belangrijk dat er eerst een (goede) diagnose wordt gesteld en andere factoren uitgesloten of behandeld worden (denk aan parasieten en huidinfecties). Helaas zijn de allergietesten niet geschikt om de diagnose te stellen en zal er dus een stappenplan gevolgd moeten worden.
Heb je alles al gedaan maar lijkt niets te helpen? Vraag dan verwijzing naar een dermatoloog.
