Alopecia bij de kat
Alopecia is de medische term voor kaalheid en betekent dat haren afwezig zijn op plekken die normaal wel behaard zijn. Voordat de huid compleet kaal wordt, is de huid vaak dunner behaard. Dit wordt ook wel hypotrichose genoemd of gedeeltelijke alopecia.
Alopecia is een veel voorkomend symptoom van uiteenlopende aandoeningen. Het komt in verschillende vormen en gradaties voor. Katten kunnen op meerdere plekken op het lichaam kaalheid vertonen (bv kleine kale plekjes), de kaalheid kan beperkt blijven tot een lichaamsdeel (bv kop, poten, buik) of het gehele lijf is aangedaan.
In dit artikel ligt de focus op zelf veroorzaakte alopecia. Oorzaken waarbij de haargroei verstoord is of haren spontaan uitvallen met kaalheid als gevolg, vallen buiten deze blog. Het is belangrijk om te realiseren dat zonder een goede anamnese, lichamelijk onderzoek en aanvullende testen het vaak niet mogelijk is om aan de buitenkant te bepalen om welke vorm van alopecia het gaat en wat de precieze oorzaak is.
Neem bijvoorbeeld zelf veroorzaakte kaalheid: de kat kan zichzelf kaal likken door jeuk, chronische stress of pijn. Maar er zijn meerdere oorzaken voor jeuk en pijn zoals allergieën, parasieten, artrose of een blaasontsteking. Bij chronische stress zijn meestal diverse factoren betrokken waardoor het achterhalen van de oorzaak niet altijd gemakkelijk is. Vroeger werd de diagnose ‘psychogene alopecia‘ vaak gesteld. Echter kunnen we tegenwoordig steeds vaker een (medische) oorzaak vinden voor het overmatige poetsgedrag. Daarom gaan we bij een kat met alopecia in meeste gevallen uit van het principe ‘de kat heeft jeuk tot het tegendeel bewezen is’.
Tot slot speelt er soms een combinatie van een medische oorzaak en gedragsprobleem. Het opwerken van een kat die zichzelf kaal likt moet daarom erg zorgvuldig en systematisch aangepakt worden. Hier is tijd, geduld en kennis van zaken voor nodig.
Vormen van kaalheid
Er bestaan drie vormen van kaalheid:
- Kaalheid omdat de haarzakjes geen haren maken en/of er iets mis gaat bij de vorming van de haren
Deze vorm van kaalheid komt niet vaak voor bij katten (in tegenstelling tot honden). Meestal is deze vorm aangeboren zoals congenitale hypotrichose bij specifieke rassen (Heilige Birmaan, Devon Rex, Siamees, Sfinx, Burmees) of afwijkende vorming en functie van de talgklieren bij kittens. Bij de Abessijn komt ook een haarschacht afwijking van snorharen en dekharen voor waardoor haren kunnen afbreken en hypotrichose ontstaat. Pili torti is een andere aandoening waarbij een haarschacht afwijking van de wolharen voor gegeneraliseerd haarverlies zorgt. - Kaalheid omdat de kat zichzelf kaal likt (zelf veroorzaakte kaalheid)
Zelf veroorzaakte kaalheid is het directe gevolg van overmatig poetsgedrag of haren plukken. Soms krabt de kat zich kaal zonder dat er wondjes op de huid te zien zijn. Het merendeel van de katten dat zichzelf kaal likt, zal een bepaald lichaamsdeel hebben dat aangedaan is, zoals de buik of achterpoten. Het is de meest voorkomende vorm van alopecia en is vaak te herkennen aan afgebroken haren. Dit is gemakkelijk onder de microscoop in een trichogram te zien. Vertonen de haren tekenen van trauma dan kan de waarschijnlijkheidsdiagnose ‘zelf veroorzaakte kaalheid’ ondersteunt worden. - Kaalheid omdat de haren spontaan/tegelijkertijd uitvallen
Deze alopecia vorm heeft net zoals de andere vormen meerdere mogelijke oorzaken. Lees meer over enkele van de oorzaken in het artikel ‘Abnormaal haarverlies bij hond en kat‘. Door middel van het stapsgewijs werken, kan de dierenarts of dermatoloog de oorzaak achterhalen.
Tot slot kunnen katten overmatig haren verliezen door verkeerde vachtverzorging. Hierdoor kan de vacht dunner behaard zijn (hypotrichose) en in zeldzame gevallen kunnen er kale plekken ontstaan.
Symptomen
Zelf veroorzaakte alopecia is één van de huidreactiepatronen bij de kat. Deze reactiepatronen wijzen meestal op een onderliggende allergie maar kunnen ook bij andere huidproblemen gezien worden.
Symptomen van een kat die zichzelf kaal likt zijn:
- Gedeeltelijke kaalheid (hypotrichose)
- Complete kaalheid
- Afgebroken haren
Vaak zien we dat de kat overmatig poetst op een bepaald lichaamsdeel zoals de buik, liezen of achterzijde achterpoten.
Meestal zijn er geen wondjes, roodheid of huidirritaties aanwezig. De huid ziet er normaal en rustig uit (zie foto van kat met kale buik)
Als de kat zich veel krabt, door bv jeuk, kunnen er ook kale plekken ontstaan. Vanwege de scherpe nagels zien we dan vaak kleine korstjes, roodheid of beschadigingen van de huid (zie foto).
Oorzaken van zelf veroorzaakte kaalheid
- Vlooien
- Mijten (vachtmijt, demodex)
- Schimmelinfectie
- Vlooienallergie
- Voedselovergevoeligheid
- Feline Atopic Skin Syndrome (omgevingsallergie)
- Blaasproblemen (bv. cystitis, stenen, gruis)
- Pijn (bv. artrose, spondylose, buikpijn)
- Kanker
- Hormonale aandoeningen
- Psychogene alopecia
- Hyperesthesie (overgevoeligheid voor prikkels)
- Telogen effluvium (klik hier)
- Nutritionele tekorten
- Inwendige ziekte (bv. nier- of leverproblemen)
De meest voorkomende oorzaken voor een kat die zichzelf kaal likt zijn ectoparasieten en huidallergieën. Het opwerken van katten met jeuk en katten met zelf veroorzaakte kaalheid is vergelijkbaar.
Vanwege de vele mogelijke oorzaken is het belangrijk om secuur te werk te gaan. Dit vergt goede begeleiding en kennis en ervaring van de dierenarts maar ook tijd en geduld. Houd er bijvoorbeeld rekening mee dat het vinden van de oorzaak zeker 2-3 maanden kan duren. Deze tijd hebben we nodig om bijvoorbeeld vlooienallergie en voedselovergevoeligheid uit te sluiten.
Om onnodige onderzoeken en een langdurig traject te voorkomen, kan de dierenarts je doorverwijzen naar een dierenarts-specialist, zoals een dermatoloog voor dieren.
Hieronder vind je een overzicht van een mogelijk traject voor de kat met zelf veroorzaakte kaalheid.
Eerste consult
Signalement, anamnese en lichamelijk onderzoek.
Probleemlijst en Ddx
Op basis van de verzamelde informatie en bevindingen tijdens het eerste consult maakt de dierenarts een probleemlijst met bijbehorende mogelijke oorzaken. Dit noemen we ook wel een differentiaal diagnose (Ddx). Deze wordt gerangschikt van meest waarschijnlijke naar minst waarschijnlijke oorzaak en bepaald welke onderzoeken er uitgevoerd dienen te worden.
Eerste diagnostische testen
- vlooienkam
- huidafkrabsels
- cytologisch onderzoek
- trichogram
- schimmelkweek
Afhankelijk van de klachten en probleemlijst zal de dierenarts een of meerdere van deze onderzoeken uitvoeren.
Met als doel het diagnosticeren of uitsluiten van vlooien, mijten, huidinfecties en schimmelinfectie. Met een trichogram kan de dierenarts tevens informatie verzamelen over de structuur en kwaliteit van de haren, groeistadium en aanwijzingen van (zelf)trauma. Onder de microscoop kunnen er ook schimmelharen en/of -sporen aangetoond worden.
Kat met jeuk
Als er aanwijzingen zijn voor jeuk dan is het belangrijk om de meest voorkomende oorzaken uit te sluiten: ectoparasieten, huidinfecties en huidallergieën. Helaas sluit het niet vinden van vlooien of mijten ze niet geheel uit. Met behulp van diagnostische therapie kunnen ze alsnog uitgesloten worden. Aanwezige huidinfecties zullen behandeld moeten worden (lokaal of systemisch). De volgende stap is het onderzoeken van de rol van voeding. Dit doen we door middel van een strikt eliminatiedieet. Als alle oorzaken voor jeuk zijn uitgesloten en de klachten passen bij een omgevingsallergie, dan pas is de diagnose Feline Atopic Skin Syndrome (FASS) gesteld.
Kat met pijn
Als er aanwijzingen zijn voor pijn dan moeten we achterhalen wáár de kat pijn heeft. Dit kan op verschillende manieren gedaan worden en wordt mede bepaald door de klachten en aanwijzingen vanuit het lichamelijk onderzoek en anamnese. De oorzaak ligt bijvoorbeeld bij het bewegingsstelsel (botten en gewrichten; artrose, spondylose), blaas, alvleesklier of gebit.
Soms beginnen we met twee weken pijnstilling, hierbij wordt vaak gekozen voor een niet-steroide ontstekingsremmer (NSAID) zoals meloxicam. Bij goed effect moeten we alsnog de oorzaak opsporen (let op de haren groeien niet zo snel terug).
Bij verdenking op artrose kun je alvorens het maken van röntgenfoto's eerst een artrose-test doen (klik hier).
Aanvullend onderzoek zoals urineonderzoek, röntgenfoto's, echo van de buik maar ook gebitsreiniging incl. dentale röntgenfoto's zijn mogelijke vervolgstappen.
Kat met gedragsproblemen of stress
Als er geen aanwijzingen zijn voor pijn of jeuk en/of alle onderzoeken zijn tot nu toe negatief (= eigenlijk een goed teken), dan kan het zijn dat er sprake is van een gedragsprobleem of overmatige, chronische stress. We spreken in dat geval vaak van 'psychogene alopecia'. De dierenarts zal je doorverwijzen naar een gedragstherapeut of dierenarts-specialist gedrag en welzijn (klik hier)
Overige oorzaken
Voor de minder voorkomende oorzaken zal de dierenarts vaak doorverwijzen naar een specialist. Meestal zal dit een internist of dermatoloog betreffen. De internist kan achterhalen of er sprake is van inwendige ziekte, kanker of hormonale problemen. Hiervoor is vaak aanvullend onderzoek (bloedtesten, echo etc.) noodzakelijk.
Aan de hand van een voedingsanalyse kunnen nutritionele tekorten aan het licht gebracht worden. Ik werk bijvoorbeeld met het programma FeedWise van dierenarts-specialist voeding Esther Hagen-Plantinga.
Bij de verdenking op hyperesthesie kan de dierenarts doorverwijzen naar een neuroloog of gedragsspecialist voor dieren die vaak in samenwerking met een dermatoloog de diagnose kunnen stellen.
