Voedselovergevoeligheid
Honden en katten met jeuk, oorontsteking of andere huidklachten maar ook maag-darm klachten kunnen last hebben van een voedselovergevoeligheid. De klachten kunnen ontstaan door een intolerantie of allergie voor een of meerdere ingrediënten in de voeding, tussendoortjes of kauwartikelen.
In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, is voedselallergie niet de meest voorkomende huidallergie bij honden en katten. Vlooienallergie en omgevingsallergie (atopische dermatitis bij de hond; Feline Atopic Skin Syndrome bij de kat) worden nog altijd vaker gediagnosticeerd.
Voor de diagnose van voedselovergevoeligheid maken dierenartsen gebruik van een zgn. eliminatiedieet.
Het kan ook zijn dat het eliminatiedieet of variant hiervan gebruikt wordt voor andere problemen die mogelijk vanuit de voeding worden veroorzaakt.
Bij welke problemen kan voeding mogelijk een rol spelen:
Hond:
- Jeuk
- Oorontsteking
- Hotspots
- Maag-darm klachten zoals braken of diarree (veel of vaak ontlasting, dunnere consistentie)
- Slechte of matige eetlust, kieskeurige eters
- Afvallen ondanks goede eetlust
- Symmetrische lupoïde onychodystrofie (SLO)
- Slechte vachtconditie en seborroe (klik hier)
- Gedragsproblemen en hyperactiviteit
Kat:
- Jeuk
- Oorontsteking
- Eosinofiel granuloom complex
- Kop en nek ontvelling (kat) (klik hier)
- Miliaire dermatitis (kat)
- Zelf veroorzaakte kaalheid (kat) (klik hier)
- Maag-darm klachten zoals braken of diarree
- Afvallen ondanks goede eetlust
Diagnose: het eliminatiedieet
Bij veel huid- en maag-darm klachten kan voeding een rol spelen. Op basis van alleen de klachten kan er helaas geen diagnose gesteld worden. Ook is het niet mogelijk om aan de buitenkant te bepalen of er sprake is van een ware voedselallergie (= betrokkenheid van het afweersysteem) of een voedselintolerantie.
Om goed te kunnen beoordelen of voeding een rol speelt in het ontstaan van de klachten, wordt er gebruikt gemaakt van een eliminatiedieet.
Wat is het?
Een eliminatiedieet is niet één type of merk dieet. Het moet gezien worden als een diagnostische test waarbij de voeding wordt aangepast. Hieronder lees je meer over de verschillende opties.
De kern van het eliminatiedieet is dat alle voedingsmiddelen die jouw hond of kat eerder gegeten heeft, niet meer worden gegeven. We introduceren een compleet nieuw dieet zónder extraatjes en kauwmaterialen. Dit nieuwe dieet bevat in de regel een eiwit- en koolhydraatbron dat jouw huisdier nooit eerder heeft gegeten.
Hoe lang?
Het eliminatiedieet moet een langere periode volgehouden worden, de richtlijn is minimaal 6 weken. Bij honden met oorproblemen en katten in het algemeen wordt het eliminatiedieet vaak verlengd tot 8 a 12 weken (of soms zelfs langer).
Huidinfecties en oorontsteking
Voor het stellen van een diagnose is het bij huidproblemen en oorontstekingen ontzettend belangrijk dat secundaire infecties met bacteriën en/of gisten eerst behandeld worden of onder controle zijn. Deze kunnen namelijk ook voor jeuk en huidafwijkingen zorgen. Als de infectie niet wordt behandeld, kan er een foute diagnose gesteld worden.
Jouw hond of kat heeft bijvoorbeeld wel een voedselovergevoeligheid maar de klachten gaan met alleen het dieet niet weg doordat hij/zij nog last heeft van huidinfectie of oorontsteking.
'Emmertje legen'
Bij allergische ontstekingen worden er een hoop stofjes aangemaakt die in het lichaam circuleren en voor blijvende klachten zorgen. Elk stofje heeft een ‘boodschap’ en stuurt bijvoorbeeld ontstekingscellen of andere stofjes aan. Je kunt het vergelijken met het omvallen van dominosteentjes.
Deze ontstekingsstofjes zijn niet 1,2,3 uit het lichaam verdwenen. Zeker niet als jouw hond of kat al weken/maanden/jaren last heeft van klachten. En het zou zomaar kunnen dat bij sommige dieren met voedselovergevoeligheid de stofjes ook niet helemaal weggaan (en dus ook de klachten niet!), zelfs niet na aanpassing van het dieet.
Tegenwoordig maken we daarom steeds meer gebruik van ondersteuning met medicatie in de beginfase van het eliminatiedieet. Door in de eerste 2-4 weken van het dieet medicatie in te zetten, wordt het spreekwoordelijke emmertje geleegd. Dit zorgt voor een meer betrouwbare diagnose.
Bijvoorbeeld: als het emmertje geleegd is dan zijn de klachten helemaal weg of drastisch verminderd. Loopt het emmertje weer vol, dan krijgt jouw hond of kat weer klachten en ligt het dus (meestal) niet aan de voeding…
Bovendien toont wetenschappelijk onderzoek aan dat door het gebruik van medicatie zoals corticosteroïden en Apoquel® de duur van het eliminatiedieet ingekort kan worden (<8 weken).
Eliminatiedieet aflezen
Bij dieren met voedselovergevoeligheid zullen de klachten verminderen (>50%) of verdwijnen tijdens het eliminatiedieet. Maar dan zijn we er nog niet…
De diagnose wordt definitief bevestigd met een provocatie traject. Hierbij gaat het dier weer terug op het oude dieet incl. extraatjes.
Worden de klachten door een reactie op iets in de voeding veroorzaakt, dan zullen de klachten binnen 1-3 weken terugkomen. Pas dan weten we zeker dat voeding de oorzaak is en is de diagnose voedselovergevoeligheid gesteld.
Belangrijk om te weten:
- Het is niet nodig om opnieuw 6-12 weken een eliminatiedieet te volgen om de klachten weer onder controle te krijgen!
- De situatie zal niet enorm uit de hand lopen zodat je weer terug bij af bent. Je wordt begeleid én krijgt instructies wat te doen als de klachten weer terugkomen of erger worden
En daarna?
Ná de provocatie zijn er diverse mogelijkheden. Levenslang strikt diëten, duurdere of niet smakelijke voeding geven of zelf koken is vaak niet nodig.
Als de klachten tijdens het eliminatiedieet verdwijnen of verminderen (>50%) en weer terugkomen na provocatie, dan is de diagnose gesteld. Bij meeste dieren gaan de klachten weer weg door het eliminatiedieet opnieuw te starten (binnen 1-3 weken). Soms is er kortdurende interventie met shampoo, oorzalf of medicatie noodzakelijk.
Het is mogelijk om precies te achterhalen waar je huisdier allergisch op reageert. Afhankelijk van het gekozen type eliminatiedieet, kan de voeding levenslang gegeven worden of gaan we op zoek naar een alternatief.
Wil je hier advies en begeleiding in? Dan kun je gebruik maken van een e-mail consult of maak een afspraak op de dermatologie poli van het Evidensia Dierenziekenhuis Hart van Brabant in Waalwijk, dan help ik je graag verder.
Opties voor het eliminatiedieet
Zoals gezegd is het eliminatiedieet niet één type of merk dieet. Er zijn meerdere opties. Voor een goede diagnose gaan we natuurlijk voor het meest betrouwbare dieet maar deze is niet altijd voor elk dier hetzelfde.
Betrouwbaarheid van het dieet
Niet elk dieet is even betrouwbaar. Voedselovergevoeligheid is een complexe aandoening waarbij de klachten door een of meerdere mechanismen ontstaan. Daarom is het bijvoorbeeld (nog) niet mogelijk om met een bloedonderzoek of andere testen de diagnose te stellen. In het artikel ‘Kruisreacties en kruisbesmetting‘ kun je meer lezen over deze mechanismen.
Een betrouwbaar en zuiver eliminatiedieet, is een dieet dat o.a. rekening houdt met:
– keuze van dierlijke eiwitten
– keuze van koolhydraten (bv. uniek en vrij van eiwitten)
– samenstelling van het voer
– bereiding van het voer (in de fabriek)
– kans dat het lichaam negatief reageert op de ingrediënten
– smakelijkheid van de voeding (wil het dier het wel of niet eten, zeker bij kieskeurige eters is dit belangrijk)
Gehydrolyseerde eiwitten
Meestal ontstaan de klachten bij voedselallergie doordat het afweersysteem reageert op dierlijke eiwitten. Echter kunnen ook andere eiwitstructuren reacties uitlokken (bv. de eiwitten in koolhydraten). Voor sommige dieren maakt het ook uit of het eiwit bewerkt c.q. verhit is of rauw aangeboden wordt. Zo zijn er dieren die wel tegen gekookte kip kunnen maar van rauwe kip klachten krijgen.
In de loop van de jaren zijn er brokken op de markt gekomen met zgn. ‘gehydrolyseerde eiwitten‘. Dit zijn eiwitten die in kleine stukjes geknipt zijn, hierdoor zal het afweersysteem de eiwitten minder snel herkennen en overmatig of afwijkend hierop reageren. Om deze reden worden diëten met gehydrolyseerde eiwitten vaak ‘hypoallergeen’ genoemd. De kans op een negatieve of allergische reactie is kleiner in vergelijking met normale voeding.
De grootte van de eiwitten bepaalt of het afweersysteem de eiwitten kan herkennen. Hoe kleiner de eiwitten, hoe kleiner de kans en des te betrouwbaarder het dieet is.
Type eliminatiediëten
Afhankelijk van een diverse factoren bestaan er meerdere opties bij het kiezen van een eliminatiedieet. Zo kun je kiezen uit een zelfkook dieet of commerciële diervoeding (brokken of ‘kant-en-klaar vers vlees’ ofwel KVV genoemd). Bij deze twee soorten diëten bestaan enkele opties. Deze zijn hieronder afgebeeld in een organigram.
Bij alle diëten geldt: we kiezen ingrediënten (eiwitbron én koolhydraatbron) die de hond of kat niet eerder gehad heeft.
Let op: voor jonge dieren in de groei, katten in het algemeen en dieren met andere aandoeningen zoals nierproblemen is de keuze beperkter. Raadpleeg altijd een dierenarts, voedingsspecialist* of andere deskundige (voedingsdeskundige, orthomoleculair therapeut). Het is ook mogelijk om via een e-mail consult advies op maat te krijgen. Stuur een e-mail naar dermatologie@edz-hartvanbrabant.nl o.v.v. ‘voedingsadvies t.a.v. Kelly van Amersfort’.
*In Nederland zijn er twee voedingsspecialisten werkzaam: Dr. Corbee en Dr. Hagen-Plantinga
Hieronder lees je meer over de verschillende opties en keuzes.
Zelfkook dieet
Het zelfkook dieet bestaat uit een nieuwe eiwit- en koolhydraatbron (rijst, aardappelen), al dan niet aangevuld met vitaminen&mineralen poeder (hypoallergeen)
Keuze: spiervlees (rauw of gekookt) of vegetarisch (bv. tofu en groenten)
Let op: KVV = niet hetzelfde en in de regel minder betrouwbaar dan een zelfkook dieet o.a. vanwege kruiscontaminatie
Brokken met gehydrolyseerde eiwitten
Er bestaan vele soorten hypoallergene brokken. Voor het stellen van de diagnose of uitsluiten van voedselovergevoeligheid, worden meestal commerciële brokken met gehydrolyseerde eiwitten gebruikt.
Niet elk hypoallergene dieet mét gehydrolyseerde eiwitten is even betrouwbaar. De voorkeur gaat uit naar een nieuwe eiwitbron en de kleinst mogelijk geknipte eiwitten.
'Novel protein diet'
Een 'novel protein diet' is een dieet met een nieuwe eiwitbron dat de hond of kat nooit eerder heeft gegeten. Bijvoorbeeld paard, konijn, struisvogel, insecten etc.
Keuze: spiervlees (rauw of gekookt), KVV of brokken/blikvoeding
Vanwege o.a. kruiscontaminatie en kruisreacties is deze optie minder betrouwbaar dan het zelfkook dieet en gehydrolyseerde eiwit diëten.
Vegetarisch eliminatiedieet
Meeste reacties zijn gericht tegen dierlijke eiwitten. Het geven van een vegetarisch dieet is dan ook een logische optie. Er is echter weinig onderzoek gedaan naar de betrouwbaarheid van deze optie.
Keuze: zelfkook dieet of brokken/blikvoer
Bij de kat is het vegetarische zelfkook dieet NIET aan te raden, zeker niet zonder begeleiding van een voedingsspecialist of dierenarts.
'Spelregels'
Om te beoordelen of de klachten van jouw huisdier worden veroorzaakt door iets in de voeding, is het belangrijk dat jouw hond of kat NIKS anders krijgt dan het gekozen dieet. Ook geen hypoallergene snacks van de dierenwinkel of dierenarts!
- Géén tussendoortjes
- Géén kauwbotjes en kauwsnacks
- Géén menseneten
- Handen wassen voor het voeren
- Geen smakelijke tabletten/poeder tijdens dieet (denk aan medicatie en voedingssupplementen!)
- Ontworming en anti-vlo tabletten kunnen het beste vóór start van het dieet gegeven worden (i.v.m. smakelijke stoffen in de tabletten)
Advies
Het eliminatiedieet is een diagnostische test om een diagnose te stellen. Het advies is daarom om dit altijd onder begeleiding uit te voeren. Het simpelweg veranderen van de voeding zonder te weten waar je op moet letten en een duidelijk plan is vaak zonde van de tijd en moeite.
Helaas zie ik wekelijks patiënten waarbij er niet één eliminatiedieet is uitgevoerd maar de ene na het andere dieet gegeven is. Dit heeft een hoop tijd en geld gekost en dikwijls leidt het niet tot een betrouwbare diagnose. Gevolg: de klachten zijn niet over of minder en het baasje is gefrustreerd en hopeloos.
In veel gevallen is het tevens ook niet duidelijk wat het dieet voor effect heeft, dus blijft het dier maar lange tijd of levenslang op speciale voeding staan, zonder dat dit een gunstig effect heeft.
Belangrijkste punten:
- Onderzoek en behandel aanwezige huidinfecties en oorontsteking bij de dierenarts of dermatoloog
- Overweeg het inzetten van medicatie om het lichaam tot rust te brengen
- Maak een overzicht van alles wat jouw huisdier eerder gegeten heeft (incl. snacks en kauwmateriaal)
Focus hierbij op de dierlijke eiwitten (bv rund, kip, lam, vis etc.) - Maak een keuze voor het type eliminatiedieet: ga je zelf koken of kies je voor brokken? Of wil je rauw vlees of een vegetarisch dieet geven?
De dierenarts of specialist kan je adviseren wat de beste en betrouwbaarste optie voor jouw huisdier is - Op basis van het type eliminatiedieet en de voedingsanamnese kan er een nieuwe eiwit- en koolhydraatbron gekozen worden
- Afhankelijk van het probleem en evt. gebruik van medicatie duurt het eliminatiedieet tenminste 6 weken
- Géén tussendoortjes en kauwbotjes/-snacks
- Zonder provocatie geen definitieve diagnose
