Alopecia X, 'Black Skin Disease', BSD
Alopecia betekent het verlies van haren, die er wél horen te zijn. In de praktijk wordt er vaak (onterecht) gesproken over alopecia bij verminderde vachtconditie en beharing. Gedeeltelijk verlies van haren noemen we hypotrichose.
Alopecia X is een bepaalde vorm van kaalheid, die we met name bij de Dwergkees (Pomeranian) zien. Deze aandoening heeft in de loop der jaren een hoop namen gehad en staat bij fokkers en professionele vachtverzorgers beter bekend als Black Skin Disease (BSD).
Alopecia X is meer een syndroom dan een specifieke ziekte. Het kent verschillende uitingen en gradaties van klachten. Het lijkt vooral bij Dwergkezen voor te komen waarbij er in de loop der jaren verschillende afwijkingen in de hormonen, haargroei cyclus en haarzakjes (haarfollikels) gevonden zijn.
Maar ondanks al het onderzoek de afgelopen jaren is er nog steeds geen oorzaak gevonden. Vandaar de ‘X’ in Alopecia X.
Tegenwoordig herkennen we naast alopecia ook problemen met de vachtkwaliteit en hypotrichose. De laatste jaren gaat de voorkeur ook uit naar de term ‘Hair Cycle Arrest‘. Het betekent letterlijk dat de haargroei cyclus (hair cycle) tegengehouden (arrest) wordt. De precieze trigger is vaak niet bekend en verschilt per hond. Kortom: iets zorgt ervoor dat de haarcyclus gepauzeerd wordt. Na het uitvallen van de dode haren, groeien er geen nieuwe haren en ontstaan er kale plekken.
Bij dwergkezen kennen we twee vachtsoorten: (1) Gewone Keesvacht (foto links) en (2) extreme wolvacht (foto rechts). Het is momenteel niet bekend of de extreme wolvacht (‘wooly coat’ dwergkees) een voorstadium of variant van Alopecia X. Het kan ook zijn dat door te fokken op uiterlijke kenmerken dit vachttype bij de dwergkees is ontstaan en losstaat van Alopecia X.
Meer lezen over deze aandoening? Dat doe je in het artikel ‘Alopecia X‘
Behandeling
Het is belangrijk dat er vóór de start van een behandeling wel de juiste diagnose is gesteld. Heel vaak wordt er op basis van de vachtproblemen en kaalheid en het ras (dwergkees) de diagnose BSD of Alopecia X gesteld. Hoewel er een grote kans is dat dit klopt, is mijn advies wel om andere oorzaken uit te sluiten én huidbiopten te laten nemen. Lees hier meer over in het artikel ‘Alopecia X‘.
Bekende look-a-likes zijn huidallergieën en hormonale problemen. Daarnaast kan jouw hond naast Alopecia X óók een ander probleem hebben die bijdraagt aan de kaalheid.
Bij dwergkeesjes met jeuk is aan te raden om samen met de dierenarts of dermatoloog te kijken naar oorzaken hiervan. Bij een aantal dwergkeesjes is het namelijk al voldoende om de oorzaak van de jeuk aan te pakken. De vacht groeit dan vanzelf terug.
In principe is behandeling niet noodzakelijk omdat het een ‘cosmetische’ aandoening betreft. Dat betekent dat de honden geen last hebben van de kaalheid. Echter zien veel eigenaren graag dat hun hond zijn of haar mooie vacht weer terug krijgt.
Behandelingsopties
Omdat de exacte oorzaak nog niet bekend is, bestaan er veel verschillende behandelingsopties. Niet alle honden zullen even goed op een behandeling reageren. Het is vooraf moeilijk te bepalen of een behandeling zal helpen.
De informatie uit de huidbiopten kan ons echter wel in een bepaalde richting wijzen. Om de vertaalslag van het weefselonderzoek naar behandeling te maken, is specialistische kennis en ervaring noodzakelijk. Doorverwijzing naar een dermatoloog voor dieren kan daarom een goede optie zijn.
In de literatuur worden veel verschillende behandelingsvormen beschreven waaronder:
- Castratie: chemisch (implantaat) of operatief
- Diverse medicijnen en hormonen
- Microneedling therapie
- Lasertherapie
- Diverse huidverzorgingsproducten
- Voedingssupplementen
- Spa +/- ozon behandelingen (bij een trimsalon)
Voor alle behandelingsopties geldt:
- Dat we van tevoren niet weten of de haren terug zullen groeien
- De vachtconditie en kwaliteit van de haren zullen in de regel niet meer hetzelfde zijn als vóór het ontstaan van Alopecia X (bij zowel wooly coat als gewone dwergkeesvacht honden)
- De dekharen komen meestal niet meer terug (bij gewone dwergkeesvacht honden)
- Als de haarcyclus weer op gang is gebracht door de behandeling dan zullen de nieuwe haren (anagene haren) weer in rustfase (telogene haren) terecht komen en vervolgens uitvallen. Dit kan maanden tot 1-2 jaar duren. Er zijn dan meestal geen nieuwe haren gevormd om de oude haren te vervangen waardoor de hond opnieuw kaal wordt.
We zien daarnaast ook dat de ene behandeling het ene moment wél effectief is en het andere moment niets meer doet (bv. na chemische castratie of melatonine groeien de haren terug maar na het uitgroeien van de haren, komen de klachten weer terug en heeft dezelfde behandeling geen effect).
Hieronder vind je meer informatie per behandelingsoptie:
Inhoudsopgave behandelingsopties Alopecia X
Castratie
Castratie betekent het wegnemen van geslachtsorganen. Bij reuen zijn dit de testikels (incl. bijballen) en bij teefjes de eierstokken (meestal wordt de baarmoeder niet verwijderd). Dit is een operatieve ingreep waarvoor de hond onder narcose moet. Het is ook belangrijk om te realiseren dat naast eventuele narcose-risico’s, castratie niet alleen invloed kan hebben op de haargroei. We halen de bron van de geslachtshormonen weg terwijl de geslachtshormonen naast voortplanting een hoop andere functies in het lichaam vervullen.
Naast een operatie is het ook mogelijk om een chemische castratie uit te voeren. Dit wordt door middel van een implantaat onder de huid gedaan. Nadat het implantaat is uitgewerkt, zullen de hormonen weer normaal kunnen werken. In Nederland en België wordt hiervoor Suprelorin® gebruikt. Het is verkrijgbaar in twee varianten: 4,7 mg en 9,4 mg. De lichte variant werkt +/- 6 maanden en de zwaardere variant +/- 1 jaar.
Samen met melatonine is castratie de meest gekozen behandelingsoptie. Het succespercentage verschilt per geslacht en natuurlijk maakt het uit of jouw dwergkees reeds gecastreerd is (via operatie) of niet.
Alopecia X lijkt vaker bij reuen voor te komen dan bij teefjes. Het effect van castratie is bij reuen daarom beter onderzocht dan bij teefjes.
Er zijn onderzoeken die aantonen dat (chemische) castratie bij zo’n 50% van de mannelijke honden helpt. Bij teefjes is er helaas onvoldoende onderzoek naar gedaan. We kunnen dus niet veel zeggen over de kans van slagen. Er is ook weinig informatie over het gebruik van chemische castratie bij intacte én gesteriliseerde teefjes. Uit één onderzoek bleek dat het gebruik bij gesteriliseerde teefjes geen effect had.
Er wordt gezegd dat castratie bij alle intacte dieren het proberen waard is. Bij reutjes zou ik persoonlijk altijd eerst voor chemische castratie kiezen. Chirurgische castratie is namelijk een definitieve ingreep. Eenmaal uitgevoerd is terugdraaien (of herhalen) niet mogelijk. Heb je een intact teefje, overleg dan goed met jouw dierenarts de voor- en nadelen van castratie (vaak ook sterilisatie genoemd).
Na (chemische) castratie groeit de vacht meestal gedeeltelijk terug. Volledige teruggroei van dek- en wolharen wordt niet vaak gezien. Keeshonden lijken ook iets minder goed te reageren op deze behandeling.
Melatonine
Melatonine is een hormoon dat in de pijnappelklier in de hersenen wordt aangemaakt. Het wordt uit de neurotransmitter serotonine gemaakt als het donker wordt. In de loop van de nacht is de hoeveelheid melatonine het hoogst en neemt vervolgens richting de ochtend weer af (daglicht remt de aanmaak van melatonine).
Daarom staat melatonine vooral bekend als regelaar van het slaap-waakritme. Het hormoon speelt echter ook een rol bij de haargroei en pigmentatie bij zowel mensen als dieren. Het werkt samen met onze biologische klok (circadiaans ritme) en speelt ook een rol bij de hormoonproductie in het lichaam.
Bij mensen wordt melatonine vooral gebruikt bij een jetlag of slaapproblemen. Bij dieren gebruiken we het meestal bij bepaalde vormen van kaalheid (bv canine flank alopecia/seizoensgebonden flank alopecia en natuurlijk Alopecia X).
Bij dwergkeesjes met Alopecia X lijkt het bij 40-60% van de honden een positief effect te hebben.
Het is relatief veilig en makkelijk verkrijgbaar. Echter heeft dit hormoon meerdere functies in het lichaam en kan het voor bijwerkingen zorgen. Start nooit een behandeling zonder overleg/controle door een dierenarts.
Geef melatonine ook niet aan honden met suikerziekte (diabetes mellitus)! Het kan insuline resistentie veroorzaken afhankelijk van de dosering.
Er wordt op dit moment onderzoek gedaan naar de effectiviteit van melatonine implantaten. In Amerika worden deze al langer bij honden met diverse vormen van alopecia ingezet. Ze lijken beter te werken dan tabletten.
Andere medicatie of hormonen
In de literatuur zijn er meerdere medicijnen en hormonen onderzocht met wisselende resultaten. Bijvoorbeeld groeihormonen, methyltestosteron, mitotane en trilostane. Deze medicijnen zijn zeker niet onschuldig en gaan gepaard met bijwerkingen of gezondheidsrisico’s.
Mitotane (Lysodren®) is bijvoorbeeld een medicijn dat bij honden met bijniertumoren en honden met ziekte van Cushing wordt voorgeschreven. Het remt bepaalde cellen in de bijnierschors en heeft hier een ‘cytotoxisch’ effect. Het wijzigt ook de stofwisseling van belangrijke hormonen (steroïden) zoals corticosteroïden en geslachtshormonen. Een groot risico van gebruik van dit medicijn is dat de bijnierschors verwoest raakt en/of niet meer goed kan functioneren. Honden krijgen dan ‘hypoadrenocorticosime’ ofwel ziekte van Addison. Dit kan zonder behandeling een levensbedreigende situatie opleveren.
Trilostane (Vetoryl) is een ander bekend medicijn dat ook bij honden met Cushing wordt gebruikt. In tegenstelling tot mitotane zorgt trilostane niet voor schade aan de bijnierschors. Het is een synthetische steroïde analoog dat twee enzymen in de bijnierschors remt. Hierdoor wordt er minder cortisol (en aldosteron) geproduceerd.
Beide medicijnen kunnen voor haargroei bij honden met Alopecia X zorgen. Maar ze zijn zoals je leest niet onschuldig. Er dient voor gebruik een zorgvuldige afweging gemaakt te worden, samen met de dierenarts of specialist. Naast eventuele gezondheidsrisico’s en bijwerkingen, zijn dit kostbare behandelingsopties, mede door herhaaldelijke controles en bloedonderzoeken.
Microneedling
Bijna 10 jaar geleden werd het eerste onderzoek gepubliceerd over het effect van microneedling bij twee dwergkees zusjes (Stoll et al. 2015). Het bleek een succesvolle behandeling. Een ander onderzoek uit 2023 laat vergelijkbare resultaten zien (Kang et al. 2023). In de praktijk lijken de resultaten echter wisselend te zijn.
Wat is microneedling?
Bij een microneedling behandeling worden zeer fijne naaldjes gebruikt om kleine, gelijkmatige openingen in de huid te maken. Dit activeert het natuurlijke genezingsproces en stimuleert de aanmaak van extra collageen. Bij mensen wordt het gezien als een minimaal invasieve procedure. Het wordt gebruikt door schoonheidsspecialisten, huidtherapeuten (HBO-opgeleid) en artsen/dermatologen. Met name bij problemen van acne, littekens, pigmentvlekken en rimpels wordt microneedling ingezet met veelbelovende resultaten. Over het algemeen wordt de microneedling bij mensen gecombineerd met speciale serums voor maximaal effect.
Bij dieren is het niet echt een minimaal invasieve procedure. De behandeling wordt namelijk onder algehele anesthesie uitgevoerd. Meestal is het ook een groot deel van het lichaam dat behandeld moet worden. Bij mensen zijn het vaak lokale plekjes of het hele gezicht. Dat is een groot verschil in oppervlakte!
Er bestaan verschillende soorten microneedling tools: een dermapen of dermaroller en professionele microneedling apparaten.
Een dermapen of dermaroller wordt veel gebruikt om de opname van huidverzorgingsproducten te bevorderen. Ze hebben een naaldlengte van 0,1 mm – 0,3 mm. Iedereen kan deze apparaten kopen, ze zijn toegestaan voor thuisgebruik. De professionele microneedling apparaten kunnen diepere delen van de huid bereiken met naaldlengtes van 0,5 – 3 mm. Deze apparaten mogen alleen door medische professionals gebruikt worden. Schoonheidsspecialisten mogen bv niet dieper dan 0,5 mm gaan omdat je dan in de lederhuid (dermis) terecht komt. Daar liggen de zenuwen, bloedvaten maar ook de haarzakjes en bijbehorende klieren. Zie afbeeldingen hieronder.
Omdat je met microneedling kleine gaatjes in de huid maakt, is het belangrijk om hygiënisch en zorgvuldig te werk te gaan. Ook moet er voorkomen worden dat de naaldjes bot worden zodat er geen schade aan de huid wordt aangebracht. Zonder maatregelen kunnen er (bacteriële) infecties en andere problemen ontstaan.
Microneedling bij Alopecia X
In de paar studies die er gedaan zijn, wordt een naaldlengte tussen de 1-3 mm gebruikt. Alleen dan kom je in de lederhuid waar de haarzakjes zich bevinden. Hiervoor zijn naast algehele narcose aanvullende maatregelen nodig. Ik raad het thuisgebruik met een dermapen of dermaroller af. Heb je interesse in deze vorm van behandeling? Vraag dan verwijzing naar een dierendermatoloog. Zij zijn op de hoogte van de protocollen en werkwijze van microneedling bij Alopecia X. Op deze manier heb je de beste kans op succes en een veilige behandeling.
Lasertherapie
Meer informatie volgt.
Diverse huidverzorgingsproducten
Meer informatie volgt.
Voedingssupplementen
Meer informatie volgt.
Spa +/- ozon behandeling
Meer informatie volgt.
