De laatste jaren krijgen prebiotica en probiotica steeds meer aandacht. Dit is ook te zien in het aantal wetenschappelijke onderzoeken die worden uitgevoerd. Maar wat zijn pre- en probiotica nou eigenlijk? En bij welke gezondheidsproblemen kun je ze inzetten? In dit artikel lees je meer over dit interessante actuele onderwerp.
Pre- en probiotica
Probiotica zijn levende micro-organismen die een gunstig effect op de gezondheid van de gastheer hebben, mits zij toegediend worden in de juiste hoeveelheden. Prebiotica zijn niet-levende componenten in voeding met gunstige gezondheidseffecten voor de gastheer via aanpassing van microbiota (verzameling van micro-organismen op een bepaalde plek in het lichaam). Prebiotica fungeren als het ware als voedingsmiddel voor probiotica. Er bestaan ook supplementen met zowel pre- als probiotica, dit noemen we synbiotica. Tot slot bestaan er ook postbiotica, dit zijn fermentatieproducten (meestal van gisten) die verzorgende effecten op de darmen hebben.
Over het algemeen worden probiotica vooral in de vorm van voedingssupplementen gebruikt. Prebiotica worden vaak aan commerciële voeding (brokken, blikvoer) toegevoegd maar kunnen ook in supplement vorm samen met probiotica ingezet worden (synbiotica). Er zijn maar weinig producten waarbij probiotica direct op de huid toegediend kunnen worden. Een voorbeeld is de Linkskin spray, verkrijgbaar bij de dierenarts Ik heb deze spray nog nooit bij één van mijn patiënten ingezet dus kan helaas geen ervaringen hierover delen. Hieronder kun je wel de bevindingen van een kleine ongecontroleerde open-label pilot studie lezen.
Linkskin spray studie: In deze studie (Santoro et al. 2020) werden 10 honden met milde atopische dermatitis gedurende 4 weken 1x daags met de Linkskin spray behandeld. Drie van de 10 honden hadden een significante lagere jeukscore (van 5 naar 2). Op de huidletsels had de probiotica een beter effect: na 4 weken had 50% een CADESI-score <10 en na 6 weken 90% van de honden. Deze score wordt vaak gezien als ‘normale gezonde huid’. Verrassend genoeg werd er geen effect op de huidflora geconstateerd.
Wat zit er in probiotica supplementen?
In meeste gevallen zijn de micro-organismen in probiotica producten bacteriën. Echter worden Saccharomyces gisten ook regelmatig als probioticum gebruikt, bv. Saccharomyces cerevisiae (bekend als biergist of bakkersgist).
Een voedingssupplement met probiotica kan één soort micro-organisme bevatten of een combinatie van verschillende geslachten en soorten. De meest gebruikte bacteriegeslachten bij mensen zijn Lactobacillus en Bifidobacterium.
Voor mij als dierenarts is het belangrijk om te weten welke bacteriën er in een supplement zitten. Want niet elke bacteriesoort (of zelfs bacteriestam) heeft dezelfde werking of effect in het lichaam. Lactobacillus rhamnosus is bijvoorbeeld niet hetzelfde als Lactobacillus reuteri hoewel deze bacteriën wel tot hetzelfde geslacht behoren. Hieronder lees je meer over bacteriegeslachten, -soorten en -stammen.
Bacteriën: geslacht, soort, stam
Een bacteriegeslacht (genus) is een groep van bacteriën die nauw verwant zijn op basis van genetische en biochemische kenmerken. Elk geslacht omvat één of meerdere bacteriesoorten.
Een bacteriesoort (species) is een meer specifieke classificatie binnen een bacteriegeslacht. Tot een bacteriesoort behoort een groep bacteriën die zeer nauw verwant zijn en veel gemeenschappelijke genetische kenmerken hebben. Soorten kunnen verder worden onderverdeeld in stammen.
Een bacteriestam (strain) is een subcategorie binnen een bacteriesoort. Bacteriestammen kunnen genetische variaties vertonen die leiden tot verschillende eigenschappen, zoals mate van virulentie, antibioticaresistentie of biochemische activiteiten.
In de microbiologie en (dier)geneeskunde wordt een ’taxonomische hiërarchie’ gebruikt om het geslacht, soort en stam van een bacterie aan te duiden. Het geslacht en de soort worden cursief geschreven waarbij het geslacht altijd een hoofdletter heeft en de soort een kleine letter. De stam wordt niet altijd erbij geschreven maar is te herkennen aan een code of specifieke naam (niet cursief).
Bijvoorbeeld: Lactobacillus (geslacht) rhamnosus (soort) GG (stam)
Indicaties
Bij mensen worden probiotica (vaak bacteriën) gebruikt ter preventie of behandeling van een breed scala aan aandoeningen en syndromen. Er is bijvoorbeeld wetenschappelijk bewijs voor positieve effecten (preventie/behandeling) bij acute diarree en diarree na een antibiotica kuur. Dit geldt ook voor het voorkomen van koemelk allergie bij baby’s en jonge kinderen. Tot slot zijn er veel studies die aanwijzingen geven dat het gebruik van probiotica gunstig kan zijn bij uiteenlopende ziekten. De probiotica met het grootste aantal bewezen voordelen zijn Lactobacillus rhamnosus GG en Saccharomyces boulardii.
Voor het gebruik van probiotica bij honden en katten is er helaas minder wetenschappelijk bewijs. Gelukkig wordt er steeds meer onderzoek verricht naar de gunstige effecten én de veiligheid van probiotica bij diverse gezondheidsproblemen.
Bij onze huisdieren worden probiotica voornamelijk gebruikt tijdens of na een antibiotica kuur en voor de behandeling van acute of chronische darmaandoeningen. Er zijn ook enkele aanwijzingen dat probiotica voordelige effecten op de gezondheid hebben bij diverse ziekten of zelfs ter preventie van specifieke aandoeningen.
Veel gebruikte indicaties bij de hond en kat zijn:
- Bij acute of chronische maag-darm aandoeningen (zoals diarree)
- Na een antibiotica kuur
- Ter ondersteuning van de weerstand (afweer)
- Voor optimaliseren van darmgezondheid
- Bij specifieke ziekten en aandoeningen zoals huidallergieën, obesitas en blaasproblemen
Het gebruik van probiotica bij honden met atopische dermatitis (omgevingsallergie)
Er zijn enkele wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar het effect van probiotica bij honden met atopische dermatitis. Dit waren onder andere dubbelblind placebo-gecontroleerde studies. Van de verschillende typen wetenschappelijke onderzoeken, is dit een van de meest betrouwbaarste typen studies.
In de meeste onderzoeken die zijn uitgevoerd, worden niet-commercieel verkrijgbare probiotica gebruikt. Dit komt vooral doordat er specifieke stammen gebruikt worden. De volgende bacteriesoorten zijn onderzocht: Lactobacillus sakei, Lactobacillus paracasei en Enterococcus faecalis/faecium (diverse stammen). Er is één studie die het effect van een commercieel product (Purina FortiFlora) heeft onderzocht.
Als we kijken naar gunstige effecten van probiotica op huidallergieën zoals atopische dermatitis, ligt de focus op verminderen van jeuk en huidklachten. Daarnaast wordt er vaak ook gekeken of bestaande medicatie afgebouwd of gestopt kan worden. Dit noemen we in het Engels een ‘drug-sparing effect‘.
De genoemde probiotica (bacteriën) kunnen bij sommige allergische honden de klachten verminderen of de behoefte aan medicatie verlagen. In het groene blok hieronder lees je de bevindingen per studie en bacteriesoort. Wil je persoonlijk advies bij het maken van je keuze? Neem dan contact op via m’n socials of per e-mail.
Het algemene advies op basis van de literatuur is om probiotica ten minste 8 weken te geven voordat gunstige effecten goed kunnen worden beoordeeld.
Tijdens mijn specialistenopleiding heb ik een literatuurstudie gedaan over het gebruik van nutraceuticals bij immuungemedieerde en ontstekingsziekten van de huid bij honden. Samen met Dr. Annette van der Lee en Dr. Esther Hagen-Plantinga hebben we een mooi overzichtsartikel geschreven. Hieronder de Nederlandse vertaling van het stukje over probiotica:
In 28 honden resulteerde behandeling met L. sakei probio-65 gedurende acht weken in een significante vermindering van de Canine Atopic Dermatitis Extent and Severity Index (CADESI) scores, maar niet van de Pruritus Visual Analog Scale (PVAS) scores, vergeleken met de placebogroep.
In een studie van Osumi et al. resulteerde behandeling met een hittegedode E. faecalis FK-23 stam in een significante afname van de CADESI-scores na 12 weken supplementatie vergeleken met de placebogroep. Er werd geen significant aanvullend effect van het probioticum op de vermindering van de medicatiescore van gelijktijdige medicijnen gevonden.
Twaalf weken supplementatie met een commercieel product dat E. faecium SF68 (1×10^8 CFU/g tweemaal daags) bevatte, had geen significant effect op de vereiste oclacitinib-dosis bij 11 honden vergeleken met placebo (n=10).
Daarentegen werd een vermindering van de vereiste medicatie gerapporteerd na 12 weken behandeling met L. paracasei K71 bij 20 honden met milde tot matige atopische dermatitis vergeleken met antihistamine-behandelde honden (n=21).
Bron: Evidence-base for the beneficial effect of nutraceuticals in canine dermatological immune-mediated inflammatory diseases — A literature review; Kelly van Amersfort, Annette van der Lee, Esther Hagen-Plantinga; Veterinary Dermatology Journal, Vol 34, Issue 4, 2023, 266-283
Verkrijgbaarheid van deze specifieke probiotica
Er bestaat helaas geen commercieel product met Lactobacillus sakei erin. Een andere Lactobacillus soort, ‘Lactobacillus casei‘, vertoont veel overeenkomsten maar is ook niet in commerciële producten verkrijgbaar.
De bacteriesoort Lactobacillus paracasei is wel in enkele producten voor honden (en katten) te vinden maar dan wel samen met andere bacteriesoorten/-stammen. Deze bacteriesoort lijkt sterk op Lactobacillus casei.
De Lactobacillus paracasei zit in Dr. Ann’s Probiotic, Phytonics Probiotics en Puur Probiotic.
Over het algemeen zouden we kunnen aannemen dat deze verschillende bacteriesoorten vergelijkbare gezondheidsvoordelen hebben.
De Enterococcus faecium zit in veel verschillende probiotica producten, waaronder Purina FortiFlora en de eerder genoemde probiotica producten met Lactobacillus paracasei.
Voor een overzicht met alle probiotica ga je naar het artikel ‘Overzicht probiotica (hond)‘ en ‘Overzicht probiotica (kat)‘.
Veiligheid en contra-indicaties
Op het moment zijn er weinig tot geen significante (of zichtbare!) bijwerkingen bij honden en katten beschreven. Maar dat betekent niet dat probiotica dan maar te pas en onpas ingezet moet worden.
Het gebruik van pre- en probiotica kan bij alle dieren (gezond of ziek) het microbioom van de darmen en darmflora beïnvloeden. We geven immers niet-eigen bacteriën of gisten die met de normale darmbewoners kunnen concurreren voor voeding. Hierbij maakt het eigenlijk niet zozeer uit of het humane of dierlijke micro-organismen zijn. De normale darmbewoners kunnen ‘verdrongen’ worden door de micro-organismen uit het probioticum waardoor er een verschuiving in de samenstelling van de darmflora optreedt. Dit heeft natuurlijk weer invloed op allerlei processen in het lichaam.
Het geven van probiotica kan dus potentieel negatieve gevolgen hebben!
Probiotica voor de hond
Een overzicht van de verschillende probiotica voor honden vind je in het artikel ‘Overzicht probiotica (hond)‘.
Ik heb 14 probiotica producten in dit overzicht toegevoegd. Ze zijn ingedeeld in drie groepen: (1) Probiotica + prebiotica en niks anders, (2) Probiotica o.b.v. Enterococcus faecium, (3) Probiotica met extra’s.
Per product lees je welke pre- en probiotica er aan toegevoegd zijn. Of een product hypoallergeen is en welke andere ingrediënten het product bevat. De hoeveelheid (concentratie), advies voor gebruik en dosering staat er ook bij.
Probiotica voor de kat
Een overzicht van de verschillende probiotica voor katten vind je in het artikel ‘Overzicht probiotica (kat)‘.
Ik heb 11 probiotica producten in dit overzicht toegevoegd. Ze zijn ingedeeld in drie groepen: (1) Probiotica + prebiotica en niks anders, (2) Probiotica o.b.v. Enterococcus faecium, (3) Probiotica met extra’s.
Per product lees je welke pre- en probiotica er aan toegevoegd zijn. Of een product hypoallergeen is en welke andere ingrediënten het product bevat. De hoeveelheid (concentratie), advies voor gebruik en dosering staat er ook bij.
