Niet genezende wond op lip
Een vrij frequent probleem bij katten is een niet genezende wond op de bovenlip van de kat. Meestal begint het probleem met een verdikking van de huid waardoor het lijkt alsof de kat zijn/haar lippen ’tuit’ (dit kan soms zo erg zijn dat je zou denken dat er botox gebruikt is!).
Uiteindelijk ontstaat er een oppervlakkige beschadiging en later een duidelijke wond. We noemen het ook vaak ‘zweren‘. In medische termen noemen we dit probleem een ‘indolent ulcer‘. Indolent wijst op de afwezigheid van pijn of niet uit zichzelf genezend. Een ulcer (ofwel ulcus) is een diepe beschadiging van de opperhuid tot in de lederhuid (het basaalmembraan is doorbroken). Soms lijkt een ulcer net een krater. In de afbeeldingen hieronder zie je de lagen van de opperhuid en geïllustreerd tot waar een ulcer van de huid loopt.
Bij alle niet-genezende wonden is het belangrijk om zeker te weten dat het om een wond / ontsteking gaat en geen tumor.
Het basaalmembraan ligt net onder de stratum basale van de opperhuid en vormt een scheiding tussen de opper- en lederhuid.
Eosinofiel granuloom complex
Bij de kat kan zweervorming van de bovenlip onderdeel van het eosinofiel granuloom complex (EGC) zijn. Veel katteneigenaren of professionals in de dierenbranche hebben hier weleens van gehoord.
Het is een van de huidreactiepatronen bij de kat. Verschijnselen van het dit complex zijn meestal een uitingsvorm van jeuk of een allergische huidaandoening maar kunnen ook door andere huidziekten worden veroorzaakt.
Het is belangrijk om te realiseren dat de diverse vormen van het eosinofiel granuloom complex géén diagnoses zijn. Het zijn beschrijvingen van specifieke huidafwijkingen.
Helaas kunnen we op basis van alleen de wond of ulcus op de bovenlip geen diagnose stellen.
Het EGC is onder te verdelen in een aantal karakteristieke symptomen:
- Indolent ulcer
- Eosinofiel granuloom
- Eosinofiele plaque
Eosinofiele plaque bij de kat
Een lokale verdikking van de huid (plaque), vaak vochtig. Katten likken er ook veel aan.
Indolent ulcer
Katten met een indolent ulcer lijken vaak geen last te hebben van de nare niet genezende wond op de lippen. Ze eten en drinken en gedragen zich meestal zoals gewoonlijk. Sommige katten met een indolent ulcer kunnen zichzelf minder goed poetsen, hierdoor zal de vacht er minder verzorgd uitzien met toename van huidschilfers of opstaande plukjes haren.
De wond kan echter ook geïnfecteerd raken met bacteriën. Er ontstaat dan vaak een geel slijmerig laagje of gele korst. Soms hebben katten dan last van koorts, minder eten of kwijlen ze meer (ook te herkennen aan een natte kin of natte plekken op ligplekken in huis).
Symptomen
Een indolent ulcer kent vele variaties en gradaties. De zwelling en zweren (wonden) ontstaan doorgaans op de middenlijn van de bovenlip (niet op de huid zelf). Het begint vaak met een zwelling van de lip of een klein wondje waar hoektanden van de onderkaak de bovenlip raken. Met verloop van de tijd wordt de wond steeds groter. Vaak zien de zweertjes er droog en roodbruin tot geel uit. Regelmatig raken de zweren geïnfecteerd met bacteriën en wordt de wond vochtig en kan deze gaan bloeden. Indien er een bacteriële infectie aanwezig is, zal de wond nooit kunnen genezen en kunnen de klachten vereregeren.
Een indolent ulcus kan eenzijdig of beiderzijds op de bovenlippen voorkomen. In enkele gevallen wordt de zweer op de onderlippen of het harde gehemelte in de bek gezien.
Subtiele verdikking en beginnende zweervorming (indolent ulcer) van de bovenlippen (beiderzijds)
Begin stadium / milde variant
Verdikking van de bovenlippen met zweren / niet genezende wonden
Diagnose & mogelijke oorzaken
Een niet genezende wond (of indolent ulcer) op de lip van een kat kan door meerdere oorzaken ontstaan. Veel katten met een indolent ulcer hebben een onderliggende allergie. Er bestaat de hypothese dat de zweren ontstaan door overmatig poetsen/likken.Maar er zijn nog meer oorzaken.
Mogelijke oorzaken:
- Vlooienallergie
- Voedselovergevoeligheid (intolerantie & allergie)
- Omgevingsallergie (Feline Atopic Skin Syndrome)
- Mijten
- Virale infectie (calici, herpes)
- Diepe schimmelinfectie (bv. cryptococcus)
- Neoplasie (tumor)
Om de onderliggende oorzaak te achterhalen kunnen er diverse onderzoeken gedaan worden. Op deze manier kan de dierenarts een diagnose stellen.
Mogelijke onderzoeken:
- Controle op vlooien en vlooienpoepjes*
- Huidafkrabsels
- Cytologisch onderzoek
- Schimmelkweek
- Specifieke testen voor virussen en diepe schimmels
- Allergieonderzoek (eliminatiedieet, allergietesten)
- Biopten voor weefselonderzoek
* let op: het niet zien van vlooien betekent niet dat de kat ze niet heeft!
Niet bij elke kat zijn alle bovenstaande onderzoeken nodig. Bij jonge katten denken we bijvoorbeeld eerder aan infecties (schimmel, virussen, etc.) en allergieën terwijl we tumoren vaker bij oude dieren zien.
De dierenarts zal op basis van het signalement (leeftijd, ras, geslacht), de anamnese en ziektegeschiedenis en het lichamelijk onderzoek een plan van aanpak opstellen. Op basis van de symptomen kunnen we géén diagnose stellen, dus moet de dierenarts zoveel mogelijk informatie verzamelen om de oorzaak te achterhalen.
Komt de dierenarts er niet uit, of heeft hij/zij weinig ervaring met dit probleem? Vraag dan verwijzing naar een dermatoloog voor dieren.
Een indolent ulcer kan een heel hardnekkig probleem zijn om te behandelen én een diagnose te stellen. Een beetje vergelijkbaar met kop en nek ontvelling bij de kat, een ander huidreactiepatroon. Over het algemeen gaan de klachten namelijk niet weg met onderstaande stappen uit het stappenplan. Gelijktijdig zal de kat behandeld moeten worden (zie ‘Behandeling’ onderaan de pagina).
Stappenplan
Binnen de dermatologie werken we veel met stappenplannen. Het indolent ulcer behoort tot het EGC, één van de huidreactiepatronen. Deze patronen wijzen meestal op een jeukende of allergische aandoening. Soms zijn er meerdere aandoeningen tegelijkertijd aanwezig of heeft de kat een combinatie-allergie. Het is daarom erg belangrijk dat er heel strikt en secuur gewerkt wordt. Doen we dit niet? Dan kunnen we geen betrouwbare en juiste diagnose stellen.
Belangrijke stappen zijn:
- Ectoparasieten bestrijden
- Huidinfecties uitsluiten en behandelen
- Oorzaken van jeuk onderzoeken
Stap 1 en 2:
Bij katten met huidproblemen en/of jeuk is het belangrijk om parasieten en infecties uit te sluiten of te onderzoeken. Omdat katten met jeuk overmatig poetsen kunnen ze elk bewijs voor vlooien wegnemen. Als de kat nog niet (preventief) behandeld wordt tegen vlooien (en mijten) dan is mijn advies om dit als eerste stap wél te doen.
Tips ectoparasieten bestrijden:
- Kies hiervoor een product (tablet of pipet) van de dierenarts, liefst één die zowel tegen vlooien als mijten werkt.
- Zolang er nog geen oorzaak gevonden is, blijf je je kat behandelen.
- Behandel ook huisgenootjes (hond, kat) mee!
- Houd goed de bijsluiter aan: d.w.z. pipetjes elke 4 weken of 12 weken toedienen op de huid (afhankelijk van het merk) en tabletten elke 4 weken.
- Is jouw kat niet zo makkelijk met tabletten? Dan kun je ook gebruik maken van Easypill (verkrijgbaar bij Medpets of Brekz) om het tabletje in te verstoppen.
De dierenarts kan huidinfecties onderzoeken door monstertjes van de huid te nemen. Met behulp van een speciale kleuring kunnen de huidmonsters onder de microscoop nagekeken worden. Dit noemen we cytologisch onderzoek (cytologie). Een eventuele infectie zal behandeld moeten worden. Zolang de infectie namelijk aanwezig is, kan de wond niet genezen. In meeste gevallen is een infectie een bijkomend probleem en geen hoofdoorzaak.
Stap 3:
Een bekende jeuk-uiting bij katten is overmatig poetsen. Soms likt de kat zich helemaal kaal, zie ook het artikel ‘Help, mijn kat likt zich kaal!‘. Sommige dermatologen denken dat de wond op de lip door het overmatige poetsen ontstaat. Let eens goed op het poetsgedrag van jouw kat: zie je haar/hem veel meer poetsen dan je gewend bent of dan je andere katten, dan kan het weleens zijn dat jouw kat jeuk heeft!
De meest voorkomende oorzaken van jeuk zijn ectoparasieten (zoals vlooien en mijten), huidinfecties en huidallergieën. Met stap 1 en 2 zijn de eerste twee al onderzocht/uitgesloten. Dan blijven de huidallergieën in meeste gevallen over. Er zijn natuurlijk ook nog andere oorzaken van jeuk. De dierenarts kan hier gericht onderzoek naar verrichten (of doorsturen naar een dermatoloog).
Bij het allergieonderzoek bij katten worden de diverse allergieën onderzocht en uitgesloten. Er zijn totaal 6 soorten huidallergieën waarbij vlooienallergie, voedselovergevoeligheid en omgevingsallergie (Feline Atopic Skin Syndrome) het meeste voorkomen.
Op basis van de symptomen kunnen we helaas de verschillende allergieën niet van elkaar onderscheiden. Via het allergieonderzoek kunnen we dit wel. Onderaan de pagina zie je twee voorbeelden van het stappenplan met uitleg.
Binnen het allergieonderzoek onderscheiden we 3 belangrijke pijlers/stappen:
- Strikte vlooienbestrijding gedurende 3-4 maanden
- Rol van de voeding onderzoeken met een strikt eliminatiedieet
- Allergietesten om de omgevingsallergie te behandelen d.m.v. immuuntherapie
Een hele strikte vlooienbestrijding voor de kat zelf maar ook de huisgenootjes (hond, kat) zoals hierboven is beschreven is de manier om vlooienallergie uit te sluiten of te bevestigen.
Om de rol van de voeding te onderzoeken, wordt er gebruik gemaakt van een zgn. ‘eliminatiedieet’. Lees hier meer over in het artikel ‘Het eliminatiedieet bij hond en kat‘.
Als de klachten met zowel de strikte vlooienbestrijding en het eliminatiedieet niet verdwijnen of beter worden, dan blijft een omgevingsallergie voor pollen of huis(stof)mijten over. Dit noemen we Feline Atopic Skin Syndrome (FASS).
Mits natuurlijk andere mogelijke oorzaken die passen bij het probleem ook onderzocht en uitgesloten zijn.
Er bestaan helaas geen betrouwbare bloedonderzoeken of andere testen om de diagnose van deze drie allergieën te stellen. Wel kunnen allergietesten gebruikt worden om een omgevingsallergie te behandelen via immuuntherapie. In het artikel Allergietesten lees je meer over dit onderwerp.
Behandeling
Bij chronische ontstekingen en niet genezende wonden is het belangrijk dat de onderliggende oorzaak aangepakt wordt terwijl ook de ontsteking en infectie behandeld worden. Bij katten met indolent ulcer wordt er in meeste gevallen kortdurend corticosteroïden ingezet (bv 2-3 weken). Het kan nodig zijn om de behandeling langer voort te zetten, dit hangt van de onderliggende oorzaak af, het effect van de behandeling (en dosering) & natuurlijke de ernst en chroniciteit van het probleem.
Aan de hand van controles kan de dierenarts of dermatoloog de behandeling zo nodig aanpassen. De dosering en frequentie kan afgebouwd worden, medicatie kan gestopt worden of er kan overgestapt worden op andere medicatie (die bijvoorbeeld minder bijwerkingen hebben op de lange termijn).
Afhankelijk van de ernst van de infectie kan het lichaam de infectie zelf verhelpen als de balans in de huid hersteld is na het behandelen van de ontsteking. Bij een bacteriële infectie hoeft niet altijd antibiotica ingezet te worden. Echter is topicale behandeling van de wond op de lippen bij een kat een hele uitdaging waardoor er vaak wel een antibiotica kuur (tabletten) voorgeschreven wordt (minimaal 14 dagen).
In onderstaande illustraties kun je zien hoe een stappenplan er bijvoorbeeld uit kan zien. De medicatie kan een of meerdere keren verlengd of aangepast worden. Het doel is om tijdens de eerste kuur (eerste rode balkje) de klachten al onder controle te hebben. Als de klachten tijdens de vlooienbestrijding en/of eliminatiedieet terug komen na het stoppen van de medicatie, dan worden de klachten dus niet vanuit vlooien of voeding veroorzaakt. De beoordeling van het effect van de medicatie en allergieonderzoek is maatwerk en vergt kennis en ervaring van de dierenarts.
Regelmatig worden katten met indolent ulcer, eosinofiel granuloom of kop en nek ontvelling naar een dermatoloog doorgestuurd vanwege de complexiteit van het probleem (stellen van diagnose en behandeling).
Om het effect van medicatie, eliminatiedieet en vlooienbestrijding goed te kunnen beoordelen zijn controles noodzakelijk. Afhankelijk van het resultaat kan de medicatie verlengd of aangepast worden. Als de klachten na de medicatie weg zijn, maar weer terugkomen dan is de trigger nog aanwezig. Bij een goed uitgevoerd eliminatiedieet en strikte vlooienbestrijding kunnen deze allergieën middels dit allergieonderzoek uitgesloten worden.
Om het effect van de vlooienbestrijding en eliminatiedieet te beoordelen, stoppen we 2-3 weken van tevoren met de medicatie. De vlooienbestrijding wordt meestal 3-4 maanden toegediend en het eliminatiedieet varieert tussen 6 en 12 weken. De onderzoeken kunnen gelijktijdig plaatsvinden of na elkaar. Zo kan het allergieonderzoek soms binnen 6-8 weken klaar zijn maar ook 4 maanden duren.
